مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش 1396) با عنوان “تأسیسات مکانیکی“، چهاردهمین کتاب از مباحث 22گانه مقررات ملی است که از منابع آزمون نظام مهندسی به شمار می‌رود.
این مبحث، الزامات حداقل در مراحل طراحي، اجرا، تغييرات و بازرسي تأسيسات گرمائي، تعويض هوا و تهويه مطبوع، تبريد و نيز تهيه و ذخيرة آب گرم مصرفي در داخل ساختمان را مقرر مي‌دارد.
تعاریف
پلنوم: محفظه اي فلزي يا ساختماني كه بخشي از سيستم توزيع يا تخلية هوا را تشكيل مي دهد. پلنوم ممكن است داراي يك يا چند دهانة ورودي و/ يا خروجي هوا باشد.
تبخيركننده/ اواپراتور: بخشي از سيستم تبريد كه در آن با تبخير مايع مبرد، عمل سرمايش صورت مي‌گيرد.
چگالنده/كندانسور: مبدل گرمايي كه براي تقطير گاز مبرد با گرفتن گرما از آن به كار مي‌رود.
چگاليده/كندانسيت: مايعي كه از تقطير گاز يا بخار در اثر كاهش دما بوجود مي‌آيد.
دريچة تعادل: وسيله اي كه بر روي لولة رابط دودكش يا در محل خروج دود از دستگاه گازسوز، با اهداف زير نصب مي‌شود:
در صورت نبود مكش، مسدود بودن دودكش يا پس زدن دود، دود از دهانه‌هاي باز آن خارج شود.
در صورت مكش اضافي دودكش، مقداري هواي اضافي به درون دودكش وارد كند و با رقيق كردن آن، جريان دود را در دودكش متعادل سازد.
ديگ: دستگاه گرمازاي بسته كه براي تأسيسات گرمايي يا سيستم تأمين آب گرم مصرفي، آب گرم يا بخار توليد مي‌كند.
فشار كار ديگ بخار كم‌فشار: 103 كيلو پاسكال نسبي (15 پوند بر اينچ مربع نسبي) يا كمتر
فشار كار ديگ آب گرم كم‌فشار: 1103 كيلو پاسكال نسبي (160 پوند بر اينچ مربع نسبي) يا كمتر
فشار كار ديگ بخار پر فشار: بالاتر از 103 كيلو پاسكال نسبي (15 پوند بر اينچ مربع نسبي)
فشار كار ديگ آب گرم پر فشار: بالاتر از 1103 كيلو پاسكال نسبي (160 پوند بر اينچ مربع نسبي)
محل دستگاه ها (صفحه 30)
2-4-3-14 دستگاه‌هاي تأسيسات مكانيكي ساختمان نبايد در فضاهاي با خطر نصب شوند.
3-4-3-14 دستگاه‌هاي با سوخت مايع يا گاز نبايد در فضاهاي زير نصب شوند و يا هواي احتراق را از اين فضاها بگيرند:
اتاق خواب/ حمام/ توالت/ انباري
بخاري دودكش‌دار با سوخت مايع يا گاز را به شرط زير مي‌توان در اتاق خواب نصب كرد:
همة هواي احتراق را مستقيماً از خارج دريافت كند و همة محصولات احتراق را مستقيماً به خارج بفرستد.
6-4-3-14 دستگاه‌هاي مكانيكي نبايد در جايي نصب شود كه در معرض ضربات مكانيكي يا فيزيكي قرار داشته باشد؛ در غير اين صورت بايد حفاظ‌هايي براي جلوگيري از آسيب ديدن دستگاه پيش‌بيني شود.
7-4-3-14 دستگاه‌ها و اجزاي تأسيسات مكانيكي ساختمان نبايد در چاه آسانسور قرار داده شوند.
8-4-3-14 اتاقي كه دستگاه‌ها و اجزاي تأسيسات مكانيكي ساختمان در آن نصب مي‌شود، بايد روشنايي دائمي داشته باشد. كليد چراغ اين اتاق بايد نزديك محل ورود به اتاق و جاي دسترس به دستگاه باشد.
9-4-3-14 نصب دستگاه‌هاي تأسيسات مكانيكي در فضاي آزاد در صورتي مجاز است كه دستگاه مخصوص نصب در فضاي آزاد طراحي و ساخته شده و به تأييد مؤسسات داراي صلاحيت قانوني رسيده باشد.
نصب دستگاه‌ها (صفحه 31)
2-5-3-14
الف) دستورالعمل نصب و راهبري كارخانة سازنده بايد به هنگام بازرسي در محل نصب دستگاه، در دسترس باشد.
ب) اگر دستگاه روي كف نصب مي‌شود، بايد پي دستگاه به ارتفاع دست كم 80 ميلي‌متر (3 اينچ) زير آن قرار گيرد.
پ) در دستورالعمل سازنده، اگر نصب دستگاه روي كف سوختني مجاز اعلام شده است، اين امر بايد مورد تأييد قرار گيرد.
ت) در دستورالعمل سازنده، اگر نصب دستگاه روي پيِ غيرسوختني اعلام شده است، پي دستگاه بايد از هر طرف دست‌كم 300 ميلي‌متر (12 اينچ) و در جهتي كه مشعل دستگاه قرار دارد، دست كم 900 ميلي‌متر (36 اينچ)، پس از دستگاه ادامه يابد.
ث) اگر دستگاه به سقف آويخته مي‌شود، حداقل فاصلة زير دستگاه تا كف 150 ميلي‌متر (6 اينچ) باشد.
3-5-3-14 نصب دستگاه‌هاي با سوخت مايع يا گاز در فضاهاي با خطر مجاز نيست.
4-5-3-14 در گاراژهاي عمومي و خصوصي، تعميرگاه‌ها و پاركينگ‌ها، نصب دستگاه هاي با سوخت مايع يا گاز بايد به ترتيبي باشد كه وسيلة احتراق دستگاه دست كم 450 ميلي‌متر ( 18 اينچ) بالاتر از كف، و در صورتي كه سازندة دستگاه ارتفاع بيشتري را توصيه كرده است، در همان ارتفاع نصب شود.
الف) نصب اين دستگاه‌ها در فضايي كه محل حمل و نقل يا جاي استفاده از مواد سوختني، قابل اشتعال و يا قابل انفجار است، مجاز نمي‌باشد.
ب) اگر دستگاه با سوخت مايع يا گاز در گاراژهاي عمومي، تعميرگاه‌ها، پاركينگ‌ها و ديگر فضاهاي محل عبور مكرر خودروها نصب مي‌شود، در صورت نصب روي كف، دستگاه بايد در ارتفاعي بالاتر از مسير خودروها و يا پشت ديوار حائلي با فاصلة مناسب قرار گيرد تا از ضربات فيزيكي حفاظت شود.
در چنين فضاهايي اگر دستگاه در ارتفاع نصب مي‌شود، بايد زير دستگاه دست كم 2400 ميلي‌متر (8 فوت) بالاتر از كف قرار گيرد. اگر ارتفاع خودرويي كه از زير دستگاه عبور مي‌كند، بيش از 1800 ميلي‌متر (6 فوت) است، دستگاه بايد طوري نصب شود كه زير آن دست كم 600 ميلي متر (2 فوت) بالاتر از روي خودرو باشد.
پ) اگر دستگاه با سوخت مايع يا گاز در گاراژ خصوصي نصب مي‌شود، دست كم بايد در ارتفاع 1800 ميلي‌متر (6 فوت) بالاتر از كف قرار گيرد.
5-5-3-14 نصب در ارتفاع
الف) اگر دستگاه بر روي بام و با فاصلة كمتر از 3 متر (10 فوت) از لبة بام، يا روي سطح ديگري كه بيش از 750 ميلي‌متر (30 اينچ) از زمين اطراف ارتفاع داشته باشد نصب مي شود، فضاي سرويس اطراف دستگاه بايد با نرده حفاظت شود.
1) ارتفاع نردة محافظ نسبت به تراز محل نصب دستگاه بايد دست كم 1000 ميلي‌متر (42 اينچ) باشد.
2) نردة محافظ بايد طوري ساخته شود كه اندازة سطوح باز آن كمتر از 400 ميلي‌متر (16 اينچ) باشد.
3) نردة محافظ بايد در برابر بارهاي وارده مقاوم باشد.
تعویض هوای طبیعی (صفحه 39)
1-3-4-14 چنانچه تهوية طبيعي هر فضاي ساختمان كه در اشغال و تصرف است ممكن باشد، اين تهويه بايد پيش‌بيني شود و تعويض هواي مكانيكي اختياري است.
2-3-4-14 تعويض هواي طبيعي هر فضاي ساختمان بايد از راه دهانه هاي باز يا بازشوي آن فضا به بيرون مانند در، پنجره، دريچه و شبكه صورت گيرد. مكانيسم باز و بست و تنظيم چنين بازشوهايي بايد در دسترس و كنترل باشد.
3-3-4-14 سطح بازشوي دهانة هر فضا به هواي خارج بايد دست‌كم %4 سطح زيربناي فضايي باشد كه هواي آن با تهوية طبيعي، تعويض مي‌شود.
الف) اگر فضايي كه دهانة بازشوي مستقيم به هواي بيرون ندارد، از راه فضاي مجاور تعويض هواي طبيعي شود، دهانة بازشوي بدون مانع بين اين دو فضا بايد دست كم %8 سطح زيربناي فضاي مورد نظر باشد و به هر روي از 2/3 مترمربع (25 فوت مربع) كمتر نباشد. سطح دهانة بازشوي فضاي مجاور به هواي بيرون، بايد با توجه به سطح زير بناي كل هر دو فضا محاسبه و تعيين شود.
1- بازشوي خارجي مي‌تواند به يك پاسيو باز شود ولي سطح بازشوي بين پاسيو و فضا حداقل %8 سطح زيربناي فضا باشد. در اين حالت سطح بازشو بايد دست كم 1/9 مترمربع (20 فوت مربع) باشد و سطح بازشوي پاسيو به هواي بيرون بايد با توجه به مجموع سطح زيربناي پاسيو و فضا محاسبه شود.
ب) تعويض هواي طبيعي فضاي واقع در زيرزمين، مي تواند از راه يك دهانة بازشوي قائم و يك دهانة بازشوي افقي به هواي بيرون انجام شود. در اين صورت، مطابق شكل زیر، عرض مفيد فضاي باز بيرون (w) كه دهانة قائم به آن باز مي‌شود، بايد دست كم 1/5 برابر عمق بازشوي قائم (h) باشد (ارتفاع h از سطح متوسط زمين متصل تا پايين بازشوي قائم محاسبه مي‌شود).
صفحات مهم مبحث چهاردهم
- صفحه 30 تا 35، محل دستگاه‌ها – نصب دستگاه‌ها
- صفحه 46، دهانه‌های تخلیه هوا
- صفحه 92، مخزن انبساط باز/ بسته
- صفحه 97 تا 106، شومینه گازی – بخاری نفتی با دودکش و…
- صفحه 110 تا 116، تأمین هوای احتراق
- صفحه 136 تا 148، دودکش
جداول مهم مبحث چهاردهم
- صفحه 41 و 42، کمینه مقدار هوای ورودی از بیرون و هوای تخلیه موردنیاز فضاها
- صفحه 128، بیشینه فاصله دو تکیه‌گاه مجاور در لوله‌کشی افقی فولادی و مسی
- صفحه 141، ضخامت ورق فولادی دودکش قائم فلزی
- صفحه 157، بیشینه فاصله دو تکیه‌گاه مجاور در لوله‌کشی فولادی و مسی (لوله‌کشی سوخت مایع)
- صفحه 173، طبقه‌بندی سیستم‌های تبرید
بعضی از کلمات کلیدی مبحث چهاردهم که در سوالات مطرح می‌شوند، عبارتند از:
- سیستم تخلیه مکانیکی
- دهانه تخلیه هوا
- دودکش قائم – هواکش قائم
- تعویض هوای طبیعی – تهویه
- اواپراتور
- کویل سرمایی
- فاصله دو تکیه‌گاه
- پلنوم
- شیب لوله افقی تخلیه
- سطح آزاد دهانه ورودی هوا
- کانال انشعاب
- مخزن انبساط باز/ بسته
