بعد از تجهیزکردن کارگاه ساختمانی اگر در بخشی که ما قصد انجام عملیات داریم زمین خالی نبوده و ساختمانی قبلاً در آنجا ساخته شده باشد باید اقدام به تخریب ساختمان مورد نظر را نسبت به نیاز و تعریف پروژه خود انجام دهیم. برای این منظور ابتدا باید تعریف تخریب را مشخص کنیم و سپس بیان کنیم که علت تخریب ما چیست و نوع تخریب ما به چه صورت خواهد بود؟
تعریف تخریب:
براساس مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، عملیات تخریب ساختمان به این صورت تعریف می‌شود:
هر اقدامی که مستلزم جداکردن مصالح از ساختمان به منظور حذف، نوسازی، تعمیر، مرمت و بازسازی تمام یا قسمتی از بنا باشد، تخریب نامیده می‌شود.
علت‌های تخریب:
- عمر مفید ساختمان پایان یافته باشد:
در کشورهای مختلف و براساس استانداردهای موجود در آنها عمر مفید ساختمان متفاوت است.
در ایران عمر مفید ساختمان‌های معمول در حدود 25 الی 35 سال است. عمر مفید ساختمان به عوامل بسیاری اعم از سازه استفاده شده، کیفیت و نوع مصالح، عوامل جوی و اقلیمی، نحوه نگهداری و بسیاری از عوامل دیگر بستگی دارد.
- فرسودگی شدید ساختمان:
ساختمان ممکن است بر اثر عوامل طبیعی اعم از سیل یا زلزله و یا بر اثر نگهداری نامناسب و یا استفاده از مصالح نامناسب و یا سایر عوامل، زودتر از بازه‌ی عمر مفید ساختمان دچار فرسودگی شده و نیاز به اصلاح اساسی داشته باشد که در این صورت با تخریب نواحی مورد نظر به اصلاح و بازسازی ساختمان میپردازیم. تخریب در این بخش نیاز به بررسی‌ها و محاسبات دقیق توسط مهندسین سازه داشته و نمی‌توان بدون در نظرگرفتن نکات محاسباتی و ایمنی تخریب را انجام داد.
- به منظور افزایش سطح زیربنا:
در این حالت برای افزایش سطح زیر بنای ساختمان، ساختمان موجود یا بخشی از آن را تخریب می‌کنند.
روش‌های تخریب:
تخریب ساختمان برحسب نیاز پروژه می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد:
- تخریب دستی
- تخریب به وسیله ماشین آلات مانند چکش هیدرولیکی (پیکور)، بیل مکانیکی، توپ و جرثقیل، قیچی هیدرولیکی، کاتر و غیره.
- تخریب با استفاده از مواد منفجره
- تخریب با ربات
تخریب دستی:
متداول‌ترین روش تخریب، روش تخریب دستی است که با استفاده از بیل و کلنگ و چکش‌های تخریب، تخریب را انجام می‌دهند.
چکش‌های تخریب:
چکش‌های تخریب که به هیلتی معروف هستند به منظور تخریب مصالح مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیلتی نام یک شرکت معروفی است که در ابتدا اکثراً از این شرکت برای چکش‌های ساختمانی استفاده می‌شد که در ادامه این نام به اشتباه بر روی چکش‌های تخریب باقی ماند.
چکش های تخریب در وزن‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند که پرکاربردترین آنها وزن‌های 7، 10 و 30 کیلویی است که بر حسب افزایش وزن آنها قدرتشان نیز افزایش یافته و می‌توانند متریال‌های مقاوم تری را تخریب کنند.
تخریب به وسیله‌ی ماشین آلات:
تخریب به وسیله‌ی تجهیزات و ماشین آلات برحسب شرایط مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ادامه به بررسی چند نمونه از مهمترین آنها میپردازیم
تخریب بوسیله‌ی چکش هیدرولیکی (پیکور)
در این روش چکش با ضربات محکم باعث تخریب ساختمان می‌شود. در این روش لرزش حاصل از ضربه وارد شده زیاد بوده و موجب ایجاد سروصدا و لرزش در ساختمان‌های اطراف می‌شود.عمدتاً این روش برای تخریب دال‌های بتنی استفاده می‌شود که در پی آن موجب تغییر شکل میلگردها نیز می‌شود.
تخریب بوسیله‌ی بیل مکانیکی:
در این حالت با پاکت متصل شده روی بیل مکانیکی اقدام به تخریب ساختمان کرده و از همان پاکت برای برداشتن نخاله‌های حاصل از تخریب استفاده می‌شود. البته که از این روش برای تخریب مصالح خیلی سخت مانند بتن نمی‌توان استفاده کرد و برای ساختمان‌های چوبی یا با مصالح بنایی مناسب است.
تخریب با توپ و جرثقیل:
در این روش تخریب به وسیله‌ی یک توپ (که جنس آن قبلاً از سنگ بود اما الان جنس آن از سرب است) صورت می‌گیرد. این توپ به وسیله‌ی کابل به جرثقیل متصل است و با هدایت توپ توسط اپراتور جرثقیل و ضربه زدن به ساختمان عملیات تخریب را انجام می‌دهد. این روش عمدتاً در مواردی که ساختمانی در همسایگی ما وجود نداشته باشد و یا در ساختمان مورد تخریب از مصالح پرخطر مانند آزبست استفاده شده باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تخریب با قیچی هیدرولیکی:
در این روش تخریب به وسیله‌ی چنگک یا اصطلاحاً قیچی‌ای که بر روی جرثقیل نصب شده است صورت می‌گیرد و برای تخریب بتن و میلگرد بسیار مناسب است.ماشین آلاتی با ابعاد کوچکتر وجود دارند به اسم باب کت (BOBCAT) که می‌توانند داخل ساختمان رفته و تخریب‌های موضعی را انجام دهند.
تخریب با کاتر:
از این دستگاه برای تخریب آسفالت یا بتن استفاده می‌شود. جاده‌های هموار و یا سطوح بتنی که فاقد آرماتوربندی هستند برای کار با این دستگاه مناسب هستند.
تخریب با استفاده از مواد منفجره:
در این روش از مواد منفجره برای تخریب استفاده می‌کنند. به این صورت که مهندسان، محاسبات لازم برای تعیین محل نصب مواد منفجره و میزان آنها را بررسی کرده و سپس مواد منفجره را در محل مورد نظر نصب می‌کنند.
در یک حالت می‌توانند با منفجرکردن ستون‌های طبقات پایین به یک باره ساختمان را فرو ریزند اما در حالتی دیگر می‌توانند با منفجرکردن ستون‌های طبقات بالا موجب شوند که براساس نیروی وزن هر طبقه که به روی سقف زیرین خود میافتد بر اثر ضربه و فشار مازاد بر تحمل سقف، طبقه به طبقه ساختمان را تخریب کرده و به پایین بریزد.
نکته‌ای که در این روش مورد بحث هست این است که امکان دارد ساختمان بر اساس پیش بینی ما و در جهت مورد بررسی تخریب نشده و ممکن است خطرات بسیاری را در پی داشته باشد پس باید محاسبات با دقت بالا صورت گیرد.
تخریب با ربات:
در این روش تخریب به وسیله‌ی ربات هایی صورت می‌گیرد که با دادن اطلاعات شروع به تخریب می‌کنند. این روش در ایران خیلی کاربرد ندارد.
تا این قسمت با تخریب و دلایل و روش‌های آن آشنا شدیم. در ادامه به بررسی مراحل تخریب و نکات اجرایی و ایمنی آن میپردازیم.
نکات قبل از تخریب:
قبل از شروع عملیات تخریب باید یکسری اقدامات صورت گیرد و بعضی نکات رعایت گردد که این موارد به شرح زیر است:
- قبل از انجام عملیات تخریب اولین اقدام این است که باید نسبت به اخذ تأییدیه‌های لازم از سازمان‌های مربوطه اقدام کرده و زمان و نحوه تخریب را باید کامل برای آنها شرح دهیم.
- سپس با اطلاع به سازمان‌های مربوطه درخواست قطع آب و برق و گاز و موارد از این دست کنیم و زمان قطع انشعابات ساختمان مورد تخریب را مشخص کنیم و همچنین زمان تخریب و قطع انشعابات این ساختمان را به ساختمان‌های مجاور اطلاع دهیم.بازدید از ساختمان‌های مجاور برای اطلاع از وجود یا عدم وجود زیرزمین در آنها و محتویات زیرزمین (در صورت وجود زیرزمین)
- چاه‌های موجود در ساختمان با شفته آهک و بتن مگر و سنگ لاشه پر شوند.
- ساختمان مورد تخریب را بازدید کرده و بررسی کنیم که آیا در ساختمان از مصالح خطر ساز مانند آزبست استفاده شده است یا خیر؟ که در صورت استفاده شدن باید تمهیدات ایمنی افراد تأمین شود و یا روش تخریب تغییر خواهد کرد.
- اگر حصارکشی و نصب علائم هشدار و نصب تابلوی مشخصات ساختمان در مرحله قبل (مرحله تجهیز کارگاه که در مقاله قبل مفصل توضیح دادیم) هنوز انجام نشده، در این مرحله حتما انجام شود.
- تهیه تجهیزات و بررسی ماشین آلات مورد نیاز برای تخریب و تحویل تجهیزات مورد نظر به انبار کارگاه صورت گیرد.
- کارگاه و پرسنل و کارگران آن بیمه شوند.
مراحل و نکات اجرایی در تخریب ساختمان:
در تخریب ساختمان باید برعکس مراحل ساخت عمل کنیم یعنی هر کاری که آخر انجام دادیم و هر قسمتی که در انتهای کار ساختیم را باید ابتدا تخریب کنیم. به این ترتیب که ابتدا ادوات و تجهیزات ساختمان مانند رادیاتور، پکیج، کولر، شیرآلات، درب و پنجره، کمدها، چارچوب درب و فریم پنجرها، کلید و پریزها، سیم‌ها، تاسیسات، تانکر سوخت و آب و تمامی موارد این چنینی را از ساختمان جدا کرده و تخلیه می‌کنیم.
نکات اجرایی:
- هنگام باز کردن پنجره‌ها ابتدا شیشه‌های آن را با دقت جدا کنید و سعی کنید شیشه‌ها خرد نشوند، چرا که امکان آسیب زدن به افراد حاضر در محوطه کارگاه را دارد و جمع آوری آن بسیار کار دشواری است.
- بسیاری از تجهیزاتی که ابتدای کار از ساختمان جدا می‌کنیم می‌توان در کارگاه استفاده کرد، به عنوان مثال می‌توان از درب و پنجره و چارچوب آنها در اتاق کارگران و مهندسان استفاده کرد و یا از نرده به عنوان حصار استفاده شود.
- همچنین تجهیزاتی که از ساختمان برچیدیم را می‌توان فروخت.
در مرحله‌ی بعدی به سراغ تخریب پیش‌آمدگی‌های ساختمان می‌رویم مانند تراس، بالکن و کنسول. علت این امر این است که پیش آمدگی‌ها به صورت طره به ساختمان متصل هستند و اگر آنها را ابتدا تخریب نکنیم ممکن است هنگام تخریب کف طبقه، با کم شدن وزن یک سمت، سمتی که طره داشته سنگینی کرده و گشتاور ایجاد کند و فرو بریزد.
برای تخریب پیش آمدگی‌ها باید از انتهای پیش‌آمدگی (سر آزاد آن) تخریب را شروع کنیم چرا که اگر غیر از این عمل کنیم امکان ریزش کل پیش‌آمدگی به علت نداشتن بیشتر از یک عدد تکیه‌گاه وجود دارد.
پس در ابتدای کار تمامی پیش آمدگی‌ها را تخریب می‌کنیم تا از بروز حوادث احتمالی جلوگیری شود. در مرحله‌ی بعدی به سراغ کندن ایزوگام بام می‌رویم. این مرحله از این جهت حائز اهمیت است که ایزوگام بام به صورت یک لایه یکدست به بام چسبیده و اگر قبل از کندن ایزوگام اقدام به تخریب بام کنیم، ایزوگام به آن می‌چسبد و تخریب بام دچار مشکل می‌شود، پس بهتر است ابتدا ایزوگام را کنده و بعد کار را ادامه دهیم. البته لازم به ذکر است که کندن ایزوگام مقداری زمان‌بر است.
بعد از آن دیوارهای جان پناه را تخریب می‌کنیم و سپس به سراغ بام می‌رویم و سپس دیوارهای هر طبقه (درصورت باربر نبودن آنها) و ستون و مجدد بام و به همین ترتیب تا زیر زمین ادامه می‌دهیم.
نکات اجرایی و ایمنی:
- در تخریب راه‌پله‌ها با اتمام هر طبقه، راه‌پله مربوط به آن طبقه را نیز تخریب می‌کنیم.
- مسیر راه‌پله تا آخرین لحظه تخریب نباید مسدود باشد تا اگر اتفاقی رخ داد (مثلاً زلزله آمد) کارگران بتوانند از ساختمان خارج شوند و یا برای ورود نیروهای امداد اورژانس و یا آتش نشانی مسیر باز و مشخص باشد.
- حق دپوی نخاله‌ها در مسیر عبور و مرور و راه‌پله‌ها وجود ندارد تا مسیر کاملا باز باشد.
- برای تخریب دال کف از وسط دال به طرفین شروع به تخریب می‌کنیم تا اتفاقی که برای پیش آمدگی‌ها توضیح دادیم اینجا هم رخ ندهد.
- برای انتقال نخاله‌های تخریب، در وسط دال کف سوراخ ایجاد کرده و این سوراخ‌ها را به صورت هم مرکز تا زیرزمین یا کف طبقه‌ی اول ادامه می‌دهیم و از آنجا نخاله را به پایین هدایت می‌کنیم.
- نباید همه‌ی سوراخ های ایجاد شده برای انتقال نخاله را در یک سمت ساختمان ایجاد کنیم، چون وزن یک سمت ساختمان کمتر شده و سمت سنگین‌تر ساختمان احتمال دارد لنگر انداخته و ساختمان فرو ریزد. پس سوراخ‌ها را هر چند طبقه یکبار در نقطه‌ی مقابل سوراخ‌های قبلی تعبیه می‌کنیم تا تعادل برقرار شود.
- باید دقت کنیم که وزن نخاله‌های موجود در هر طبقه و متمرکز شده در نقاط مختلف طبقه از حد تحمل سازه ما (خصوصا اگر سازه قدیمی باشد) بیشتر نشود چرا که باعث فرو ریختن کف طبقه شده و حادثه ساز خواهد بود.
- عمده‌ی سقف‌ها در گذشته به روش طاق ضربی و یا دال بتنی ساخته شده‌اند. برای تخریب سقف‌های طاق ضربی علاوه بر این که از وسط به طرفین مراتب تخریب را رعایت می‌کنیم، باید ابتدا مصالح بنایی بین تیرچه‌ها و سپس تیرفرعی و تیرچه و بعد تیر اصلی را برداریم، چون اگر مراتب گفته شده را رعایت نکنیم و مثلا ابتدا تیر اصلی را برداریم، کل تیرچه ها ریخته و به یکباره سقف فرو می‌ریزد و این مورد، هم برای کارگری که وظیفه تخریب را دارد خطرناک است و هم وزن زیادی که یکباره به سقف پایین می‌ریزد ممکن است باعث تخریب پی در پی سقف ها شده و تخریب را از کنترل ما خارج کند و ساختمان یکباره فرو بریزد.
- اگر تیرها به روی دیوار متصل باشند پس دیوار ما باربر است و حتما ابتدا باید سقف را کامل تخریب کنیم و سپس دیوار را با احتیاط و از بالا ردیف به ردیف تخریب کنیم.
- در صورت وجود دیوار مشترک با همسایه باید به وسیله چکش و قلم تخریب، به آرامی دیوار مورد نظر را به صورت ردیف به ردیف تخریب کرد تا به دیوار همسایه آسیبی نرسد.
- بعد از تخریب دیوار مشترک در بخش خودمان روی دیوار مشترک را نایلون می‌کشیم که عوامل جوی خصوصا بارش باران و برف باعث نشود دیوار رطوبت را به خود بکشد و فرو بریزد و حتی در صورت لزوم دیوار مشترک بخش همسایه را باید تقویت کرد.
- برای برداشتن تیرچه ها باید حتما آنها را مهار کرد تا به یکباره لنگر نکرده و تیر به پایین نیفتد.
- در هنگام تخریب سقف تیرچه بلوک حتما کارگر روی دو تخته‌ی کنار هم بایستد و روی تیرچه‌ها قرار نگیرد چرا که احتمال در رفتن تیرچه و فروریختن آن وجود دارد. درضمن خود تخته‌ها را هم حتما باید مهار کرده و کارگر حتما باید کمربند ایمنی و کلاه و دستکش ایمنی هم داشته باشد.
- برای بریدن تیرچه‌ها از تیر اصلی از هوا برش باید استفاده کرد.
- مخزن اکسیژن هوابرش به واسطه درصد بالای اکسیژنی که با خود دارد نباید در معرض مواد روغنی و گریس قرار گیرد، چرا که در این صورت واکنش داده و کپسول اکسیژن منفجر می‌شود.
- هنگام تخریب، کارگر نباید روی ستون بنشیند و یا بایستد چرا که هنگام تخریب عضو سازه‌ای تنشی را که تحمل می‌کرده را به یکباره آزاد می‌کند و ممکن است جابجا شود و این عامل خطرساز خواهد بود.
- قسمت‌های پر خطر ساختمان که امکان دارد با ایجاد لرزش و یا بارش نزولات جوی دچار ریزش شوند تا حد امکان نیمه کاره رها نشوند.
- برای جلوگیری از ایجاد گرد و خاک، حین تخریب آب‌پاشی می‌کنند.
- بستن کمربند ایمنی و استفاده از تجهیزات ایمنی اعم از کلاه و دستکش ایمنی و سایر مطالب برای افراد کارگاه حتما واجب است.
کلام آخر:
در هنگام تخریب ساختمان ابتدا تجهیزات و ماشین آلات لازم را تأمین کنید و سپس با رعایت نکات ایمنی و اجرایی از آخرین مرحله‌ی ساخت شروع به تخریب کرده و اصول و نکات اجرایی گفته شده در این مقاله را نیز رعایت کنید.
