اوج هنر کلاسیک یونانی
شاهکار معماری کلاسیک یونان، پارتنون، بزرگترین معبد در آکروپولیس است بر روی تپه ای مسطح که مشرف به شهر آتن است. این معبد که به الهه یونانی آتنا تقدیم شده است و به نام آتنا پارتنوس (آتنا باکره) نامگذاری شده است. در اواسط قرن پنجم قبل از میلاد به عنوان جایگزینی برای معبد قدیمی پیش از پارتنون ساخته شد که در سال 480 توسط ایرانیان ویران شد. این معبد نمونه‌ای از نظم دوریک است که محدودترین نظم معماری یونانی کلاسیک بین سه نظم دیگر است. این نماد هنر یونانی که توسط معماران یونانی ایکتینوس و کالیکراتس طراحی شده و از سنگ و مرمر پنتلیک زیرنظر مجسمه ساز فیدیاس (488-431 قبل از میلاد) ساخته شده است. پارتنون در طول قرن ها فرسوده شده و تقریباً تمام مجسمه های تزئینی خود را از دست داده است اما ساختار اصلی آن دست نخورده باقی مانده است. در اصل پرستیل (ایوان ستون¬دار) آن که توسط 48 ستون مرمر احاطه شده، شامل دو اتاق بود که در داخل دیوارهای مستحکم سنگ بنا محصور شده بودند. اتاق بزرگتر (ناووس) حاوی مجسمه عظیم فیدیاس از الهه خدایگان آتنا پارتنوس -یکی از بهترین نمونه های مجسمه سازی یونانی- در یک محیط معماری استثنایی است. پشت مجسمه یک اتاق مربع کوچکتر (اپیستودوموس) حاوی خزانه اتحادیه آتن، تعدادی مجسمه برنزی و دیگر نذورات به الهه بود. از نظر بیرونی مانند بسیاری از معابد، پارتنون با انواع مجسمه‌های سنگی، آثار پایه‌دار و فریز (نواره ی مزین به نقوش برجسته که بالای ستون هادر سر تا سر حاشیه سقف قرار دارد) تزئین شده بود. پارتنون در زمان ایجاد آن به عنوان نقطه اوج مجسمه سازی یونانی کلاسیک عالی و جلوه ملموس فرهنگ یونانی تلقی می شد. تحقیقات اخیر باستان شناس آلمانی وینزنز برینکمن نشان می دهد که کل پارتنون، ساختار کنونی و همچنین مجسمه ها، رنگ آمیزی شده و درخششی فراموش نشدنی به آن بخشیده است. به طور کلی شکی نیست که این معبد یکی از بزرگترین مناظر بصری در تاریخ هنر و نقطه مرجع اصلی در تکامل فرهنگ بشری بوده است. این تأثیر عمده ای بر معماری رومی و نگرش رومی ها به هنر یونانی داشت. برای تأثیر بعدی آن، نگاه کنید به: کلاسیسم در هنر (از 800).
اولین معبد اختصاص داده شده به الهه آتنا سال 550 قبل از میلاد در آکروپولیس ساخته شد. معابد دیگری به دنبال آن ساخته شدند از جمله “پارتنون قدیمی” (شروع 488) که هنوز زمانی که ایرانیان در سال 480 به آتن حمله کردند و مجموعه آکروپولیس را ویران کردند در حال ساخت بود. هزینه بالای بازسازی شهر، بازسازی پارتنون را تا سال 447 به تعویق انداخت در آن زمان پریکلس (495-429) – دولتمرد آتنی قرن پنجم که بر شهر در دوران طلایی صلح و رفاه حکومت می کرد – معمارانی را برای طراحی معبد جدید منصوب کرد و فیدیاس را مسئول پروژه قرار داد. در زمان پریکلس بود که هنر یونانی دوران باستان (به ویژه معماری و مجسمه سازی) به اوج خود رسید. او به خاطر برنامه کارهای عمومی خود (حدود 460-430) که در آن بناهای مقدس و شهری متعددی به او محول شده بود، مشهور است. پارتنون جدید، یک معبد دور ستونی دوریک با برخی عناصر یونیکی در سال 438 تکمیل شد، اگرچه تزئینات مجسمه‌سازی تا سال 422 ادامه یافت.
برای هزار سال بعد، همه چیز همانطور که بود باقی ماند تا قرن پنجم پس از میلاد زمانی که مجسمه عظیم آتنا برداشته شد و پارتنون به شکل دیگری از هنر مذهبی تبدیل شد. این بار یک کلیسای مسیحی که وقف پارتنوس ماریا، مریم باکره شد. هزار سال بعد در طی تسخیر امپراتوری روم شرقی قسطنطنیه توسط ترکها، این بنا به یک مسجد عثمانی با مناره ای کامل تبدیل شد. سپس در سال 1687 آتن توسط ونیزی ها مورد حمله قرار گرفت که پارتنون را با گلوله های خمپاره بمباران کردند که یکی از آنها باروت ذخیره شده در داخل معبد را مشتعل کرد و باعث انفجاری عظیم شد. بسیاری از پیکره‌های نقش برجسته‌ای که میتوپ‌ها (معماری سبک دوریک، بخش مستطیل شکل تزیینات دیواری) را پر کرده بودند و صف طولانی پیکره‌ها و اسب‌ها که نقش برجسته‌ی خطی ممتدی را در سراسر صلا (به اتاق درونی و میانی نیایشگاه‌ها در معماری کلاسیک روم و یونان دَرون‌خانه یا مَقصوره یونانی یا صِلّا به رومی گفته میشود؛ منطقه داخلی معبد، معمولاً مستطیل شکل، بدون پنجره و گاهی اوقات ستون‌دار است. اغلب به اتاق‌های کوچک‌تری تقسیم میشود که بزرگترین آنها اغلب مجسمه بزرگ فرقه‌ای برای یک خدای خاص را در خود جای‌داده است) تشکیل می‌دادند و پیکره‌های بزرگ در دورتا¬ دور که به پایه¬ها منتهی میشدند، تخریب شدند. سال‌ها گذشت و تکه‌های مجسمه در جایی که افتاده بودند، قرار داشتند تا در طول زمان به¬وسیله قطعات دیگری از ساختمان نادیده گرفته شده بهم بپیوندند. سپس در سال 1806 یک انگلیسی به نام توماس بروس هفتمین ارل الگین، مقامات ترکیه را متقاعد کرد که به او اجازه دهند قطعات را بردارد و آنها را به انگلستان آورد و در موزه بریتانیا نگهداری کرد و تا به امروز آنجا باقی مانده است. این مجسمه‌ها که به عنوان مرمرهای الگین یا مرمرهای پارتنون شناخته می‌شوند، همچنان موضوع کشمکش بین بریتانیا و یونان هستند. در همین ضمن اشیاء دیگری از پارتنون به موزه لوور در پاریس، موزه گلیپتوتکت کارلسبرگ در کپنهاگ و جاهای دیگر برده شدند، اگرچه بسیاری از آنها در آتن باقی مانده‌اند.
معماری
طراحی پلان پارتنون مستطیل شکل (102×226 فوت) است و با نسبت دوریکی 9:4 ساخته شده است. پری استایل ( ردیف ستون‌هایی که یک معبد یا حیاط را احاطه کرده‌اند) توسط یک ردیف ستون شیاردار (کنده کاری شده در محل) با سرستون‌های مربعی که بر پایه‌ای سه قسمتی قرار گرفته است، محصور شده است. بالای ستون ها یک سرستون عریض و یک تخته سنگی به نام آباکوس( دال بزرگی که در بالای سرستون برای نگه‌داشتن پایین‌ترین قسمت گلدسته، قسمت زیر فریز یا طاق قرار می‌گیرد) قرار دارد که به کاهش نیروهای کششی تیر کمک می کند. شکل یونانی ساخت و ساز از چیدمان ساده شبکه تیر¬ها (سقف تیر دار) استفاده می کرد که از استفاده از سنگ در اصول باستانی به ساخت با چوب منتقل شده بود. بالاستون یا سازه سقف (شامل تیرسردرهایی است که با بست¬های فلری به صورت ضربدری به هم متصل شده اند) از یک شاه¬تیر، فریزی متناوب و خطی از میتوپ ها و تریگلیف ها ( یک عنصر تزئینی از یک فریز با دو شیار عمودی ساخته‌شده که اغلب در تغییر با میتوپ استفاده میشود)، (صفحه های ساده با مجسمه های برجسته که اکنون تا حدی از دست رفته¬اند) و در شیروانی‌های شرقی و غربی، یک پایه مثلثی کم ارتفاع ( سنتوری) پر از مجسمه‌های برجسته (اکنون اکثرا گم شده‌اند)، تشکیل شده است.
این سازه در موارد متعددی تهذیب شده است. برای شروع، سنگ مرمر محلی و سفید پنتلیک بستر مناسبی برای نمایش وضوح جزئیات مورد نیاز برای طراحی و اجرای کتیبه¬های برجسته حجاری شده دیوار و رواق¬ها فراهم کرد. این ساختمان همچنین از نظر تناسب و هندسه بسیار دقیق کار شده¬اند به طور مثال استفاده از تکنیک آنتاسیس (متورم شدن یک ستون در پایه و مرکز آن برای ایجاد توهم کاملاً صاف بودن است) که موجب ایجاد ظاهری هم تراز و دقیق میشود. ظاهراً خطوط عمود و افقی واقع بر صفحات منحنی و شیبدار برای تصحیح توهم نوری اعوجاج پرسپکتیو تنظیم شده اند. به عنوان مثال ستون‌های مخروطی در قسمت در حدود دو پنجم بالای مسیر متورم می‌شوند تا توهم یک نمایه مقعر را که یک شفت یک طرفه ایجاد می‌کند را تصحیح کند. علاوه بر این، ستون‌های انتهایی فاصله نزدیک‌تر و قطر ضخیم‌تری نسبت به ستون‌های اصلی دارند و به صورت مورب به سمت مرکز معبد متمایل می‌شوند تا ظاهر شیب رو به بیرون آنها را خنثی کنند. ستون های دیگر به سمت داخل متمایل شده اند و 2.4 اینچ از خط عمود فاصله دارند. در نهایت پایه سه قسمتی دارای مقطع منحنی است که به سمت مرکز بالا می رود. کف پله¬ها با کمی شیب به سمت بالا تنظیم می شوند. دستگاه های تصحیح پرسپکتیو هندسه پیچیده ای را برای ساخت و ساز ایجاد می کنند.
مجسمه سازی
کل طرح واره¬های مجسمه های تزئینی برای نشان دادن این بود که این الهه آتن چه عظمتی دارد.
مجسمه های سنتوری
در دو پدیدمنت (فضای مثلثی شکل بالای میخ در اضلاع کوتاه یک معبد که اغلب با مجسمه‌های دور تزئین شده است) او با پدرش زئوس و دیگر خدایان به تصویر کشیده شد. کتبیه نگاره شرقی تولد آتنا را از سر پدرش زئوس نشان می دهد. کتیبه نگاره غربی مسابقه بین آتنا و پوزیدون را برای تبدیل شدن به ولینعمت شهر به تصویر می کشد. هر دو در مرکز ترکیب ظاهر می شوند درحالیکه آتنا درخت زیتون را در دست دارد و پوزئیدون سه گانه خود را برای زدن به زمین بلند کرده است. دو گروه از اسب‌ها در طرفین آنها قرار دارند که ارابه‌ها را می‌کشند، در حالی که انبوهی از مشاهیر از اساطیر آتن در نواحی کناری کتیبه نگاره پراکنده شده‌اند. یکی از کامل‌ترین چهره‌ها و تنها مجسمه‌ای که هنوز سرش باقی مانده، مجسمه مردی دراز کشیده است که معمولاً «تزئوس» نامیده میشود. سه مجسمه زن زیبا، پوشیده از پارچه های زیبا، به عنوان “سه الهه سرنوشت” شناخته می شوند. برای آثار قبلی، نگاه کنید به: مجسمه یونانی ددالیک (650-600) و مجسمه سازی یونان باستانی (600-480).
نقش برجسته¬های میتوپ
92متوپ روی ستون¬های بیرونی (طراحی شده توسط کالامیس [فعال 470-440] تا حدی به سبک شدید؛کلاسیک اولیه) صحنه‌هایی از نبرد را نشان می‌دهد که در نقش برجسته‌ای حک شده‌اند که در آن مردان بر دشمنان خرد، خوبی و تمدن غلبه می‌کنند. در سمت شرق، نبردی بین خدایان و غول‌ها (ژیگانتوماشی) نشان داده شده است. در ضلع جنوبی، لاپیت‌ها را می‌بینیم که به کمک تیسوس علیه قنطورس‌های (اسطوره های یونان – موجودی که سر و شانه و دست انسان را داشت و بدن و چهار پای اسب را، سنتار، حیوان افسانه ای با بالاتنه انسان وپایین تنه اسب) نیمه‌انسان و نیمه‌اسب می‌جنگند. در حالی که در سمت غرب، یونانی ها با آمازون ها می جنگند. تقریباً تمام مجسمه های نقش برجسته در ضلع شمالی – که اخراج تروا را نشان می دهد – گم شده است.
فریز
دیوارهای بیرونی صلا با یک نقش برجسته یونیکی تزئین شده، ترکیبی درخشان که در نقش برجسته حکاکی شده بود و یکی از طولانی‌ترین آثار در تاریخ مجسمه‌سازی است. این شامل نوار باریکی به ارتفاع حدوداً 4 فوت و طول 523 فوت بود که در ارتفاع 39 فوتی از استایلوبات (پایه ای که زیرچند ستون باشد) ، صلای معبد را احاطه کرده بود. به تصویر کشیدن صفوف منظم پاناتنایک از دروازه دیپیلون در کرمیکوس تا آکروپولیس، از انتهای غربی پارتنون شروع می شود و – که دوشیزگان، مردان سوار بر اسب، ارابه ها، نوازندگان و شرکت کنندگان مختلف در قربانی ها را به تصویر می کشد – در امتداد شمال و ضلع جنوبی، تا انتهای شرقی، رئیس دسته، مقامات منتظر، کشیش و کاهن آتن و گروهی از خدایان اصلی نشان داده شده است. در میان همه اینها جریانی از حرکت شبیه به فراز و فرود صدا در موسیقی وجود دارد که با یک آکورد پایانی به پایان می رسد. (همچنین به محراب پرگامون زئوس مراجعه کنید).
مجسمه آتنا
اتاق بزرگ داخل معبد مختص مجسمه الهه آتنا حامی است. این مجسمه 42 فوتی که از طلا و عاج ساخته شده با طلوع خورشید از درگاه مرکزی و رو به شرق روشن می شود. فیدیاس که استاد حکاکی و زرگری بود، پوست آتنا را از عاج حجاری کرد و از پارچه طلا برای لباس هایش استفاده کرد. هیچ پنجره ای در اتاق وجود ندارد و نور فقط از مشعل ها یا از طریق ورودی باز می آید. حوض آب در کف، نور درخشانی را بر روی مجسمه منعکس می کند. برای کارهای کمی قبلتر، نگاه کنید به: مجسمه سازی یونانی کلاسیک اولیه (480-450). برای آثار بعدی، نگاه کنید به: مجسمه سازی یونانی کلاسیک متأخر (400-323).
فیدیاس
ما اغلب مجسمه پارتنون را با نام “فیدیاس” میشناسیم. به عبارت دیگر، به عنوان اثر فیدیاس. اما هیچ مدرک واقعی وجود ندارد که فیدیاس اصلاً روی مجسمه ها کار کرده یا حتی آنها را طراحی کرده است. تنها چیزی که می دانیم این است که زمانی که پارتنون و سایر ساختمان ها در آتن پس از جنگ ایران ساخته می شد، فیدیاس همچنان که مأمور ساخت مجسمه آتن بود، به عنوان نوعی ناظر تمام کارها را نیز گماشته شده بود. بنابراین کار بر روی پارتنون باید مورد تایید او قرار گرفته باشد و مطمئناً غیرممکن نیست که سنگ کاری، کنده کاری عاج، یا نقش برجسته یا برخی از آنها، در کارگاه های او براساس طرح های او انجام شده باشد. با این وجود شکی نیست که این طرح کار استاد بسیار بزرگی بوده است و کسانی که مجسمه¬ها و نقش برجسته¬ها را تراشیده اند (البته برای کار واقعی باید توسط تعدادی حکاک کار انجام شده باشد)، در واقع استادکاران بسیار خوبی بوده اند.
در این زمان مجسمه سازان دیگر هیچ مشکلی در تراشیدن مردان و زنان باشکوه در انواع فرم¬ها نداشتند. آنها همچنین به خوبی می دانستند که چگونه تعدادی مرد یا حیوان را نشان دهند که در کنار هم ایستاده و تا حدودی یکدیگر را از تماشاگر پنهان می کنند. حکاکی پیچیده‌ترین چین‌هایی که وقتی پارچه که در اطراف بدن یا اندام می‌پیچید، یا در اثر باد یا حرکت سریع به وجود میاید هیچ سختی¬ای برای آنها نداشت.
اگر از موزه بریتانیا دیدن کنید و این شخصیت‌های فوق‌العاده باشکوه و باوقار را ببینید (که بر آثار رومی مانند محراب صلح آگوستان تأثیر گذاشته‌اند)، سعی کنید تصور کنید که آنها برای خود آتنی‌ها چگونه به نظر می‌رسیدند. آنها مانند ما هیچ یک از آنها را در داخل خانه و نزدیک به سطح چشمشان ندیدند. موقعیت اصلی خود کنده کاری ها 40 تا 60 فوت بالاتر از سطح زمین بود. آنها به گونه ای طراحی شده بودند که از پایین و در زیر نور روشن خورشید یونان دیده شوند. همچنین به یاد داشته باشید که آنها رنگی بودند و نقش برجسته ها در پس زمینه رنگی خودنمایی می کردند و افسار اسب ها از فلز واقعی بود.
یادداشت درباره قدردانی از مجسمه
برای یادگیری شناخت مجسمه سازی یونانی، به مقاله آموزشی ما مراجعه کنید: چگونه از مجسمه سازی قدردانی کنیم.
دیگر مجسمه سازان کلاسیک یونانی
علاوه بر کالامیس و فیدیاس، بزرگترین مجسمه سازان مجسمه سازی یونانی کلاسیک عبارتند از: فیثاغورس (فعال حدود 440-420)، کرسیلاس (حدود 480-410)، مایرون (فعال 480-444)، پولیکلیتوس (فعال حدود 450-450). 430)، کالیماخوس (فعال 432-408)، اسکوپاس (فعال 395-350)، لیسیپوس (حدود 395-305)، پراکسیتلس (فعال 375-335)، و لئوچارس (فعال 340-320). آینها و دیگران مسئول بسیاری از بزرگترین مجسمه های معماری بودند که معابد و ساختمان هایی مانند معبد زئوس در المپیا (468-456)، معبد هفایستوس (حدود 449)، معبد آتنا نایک (حدود 427)، و تئاتر در دلفی (حدود 400) را تزئین کردند.
از سال 323 قبل از میلاد، دوره کلاسیک هنر¬های تجسمی یونان توسط عصر هلنیسم دنبال شد. به مدرسه مجسمه سازی هلنیستی پرگامن (241-133 پ.م.) مراجعه کنید.
منابع بیشتر
برای جزئیات بیشتر در مورد هنرهای یونان باستان، به فهرست منابع زیر مراجعه کنید:
- سفال یونانی (حدود 7000 سال قبل از میلاد به بعد)
- نقاشی یونانی باستانی (حدود 600 تا 480 قبل از میلاد)
- نقاشی کلاسیک یونانی (480-323 قبل از میلاد)
- نقاشی یونانی هلنیستی (323-27 قبل از میلاد)
- مجسمه ها و نقش برجسته های هلنیستی (حدود 323 تا 27 قبل از میلاد)
- مجسمه یونان باستان: پیشینه
منبع : http://www.visual-arts-cork.com/antiquity/parthenon.htm
لینک تصاویر:
https://www.britannica.com/topic/Parthenon
https://www.brown.edu/Departments/Joukowsky_Institute/courses/greekpast/4795.html