معمار فضلور خان (82-1929)

زندگینامه فضلور خان

فضلورخان یک مهندس و طراح سازه‌ ای متولد بنگلادش بود که به یکی از برترین معماران آمریکایی در حوزه معماری آسمان ‌خراش ‌های بسیار مرتفع بدل شد. او سیستم های سازه ای که در ساخت برج‌ های مرتفعی مانند ویلیس (سیرز) 110 طبقه (1974-1970) و مرکز 100 طبقه جان هنکاک(70-1967) استفاده شده بود را توسعه داد . با این کار انقلابی در ساخت ساختمان های مرتفع ایجاد کرد. او فردی بود که هنر معماری را با پیشرفت های چشم گیرش در طراحی سازه متحول کرد، به طوری که امروزه او را به عنوان پدر طراحی تیوبی در طراحی آسمان خراش ها ،”انیشتین مهندسی سازه” ، و یکی از افراد کلیدی هنر عمومی آمریکا در اواخر قرن بیستم می شناسند.

در زمان نفوذ مکتب دوم معماری شیکاگو، خان در شرکت اسکیدمو، اوینگز و مریل (SOM) که از مشهورترین شرکت های آمریکایی و سازنده برج خلیفه دبی(2010) ،بلندترین سازه ساخته شده توسط انسان بر روی کره زمین با حدود 830 متر ارتفاع، کار می کرد. نوآوری های طراحی فضلورخان منجر به تجدید حیات آسمان خراش ها و معماری عمودی در سراسر جهان شد.

از این رو، به پاس قدردانی از زحمات او در هنر شهری آمریکا، شورای ساختمان ‌های بلند و زیستگاه شهری ایالات متحده (CTBUH) جایزه ویژه ‌ای را به افتخار او ایجاد کرد که به نام مدال یک عمر دستاورد فضلورخان نامگذاری شد. خان علاوه بر ابداع سیستمی برای طراحی آسمان‌ خراش ‌ها، تعدادی ساختمان مهم دیگر نیز طراحی کرد، که از این میان می توان به ترمینال حج (81-1972) در شهر جده عربستان سعودی اشاره کرد.

شکل 1، برج ویلیس (یا برج سیرز). سازه تیوبی فولادی آن توسط فضلور خان طراحی شده است
شکل 1، برج ویلیس (یا برج سیرز). سازه تیوبی فولادی آن توسط فضلور خان طراحی شده است.

تحصیلات معماری

فضلور رحمان خان در یک خانواده متخصص در داکا هند، منطقه ای که به پاکستان شرقی و سپس بنگلادش تبدیل شد، به دنیا آمد. او که در دبیرستان دولتی آرمانیتولا در داکا تحصیل کرده بود، مهندسی عمران را در کالج مهندسی بنگال (دانشگاه مهندسی و علوم بنگال کنونی در شیبپور) خواند و پس از آن به دانشکده مهندسی احسن‌الله در دانشگاه داکا، (دانشگاه مهندسی و فناوری بنگلادش کنونی) رفت و از آنجا فارغ ‌التحصیل شد.

در 23 سالگی، او موفق به دریافت بورسیه فولبرایت همراه با بورس تحصیلی دولت پاکستان شد که هزینه تحصیل او را در ایالات متحده، در دانشگاه ایلینویز تامین کرد. (به لطف میس ون در روهه (1969-1886)، و دیگر مبتکران، شیکاگو در آن زمان یک مرکز تئوری مهم در مهندسی و معماری ساختمان های بلندمرتبه بود. برای اطلاعات بیشتر به اولین مدرسه معماری شیکاگو مراجعه کنید.) در طول سه سال بعد، خان دو مدرک کارشناسی ارشد، یکی در مهندسی و دیگری در مکانیک، و یک دکترا در مهندسی سازه گرفت.

اسکیدمور، اوینگز و مریل

در سال 1955، فضلورخان به شرکت اسکیدمور، اوینگز و مریل پیوست و شروع به کار کردن در شهر شیکاگو کرد. او در سال 1966 در بخشی از سهام این شرکت شریک شد و در سال 1967 تابعیت آمریکا را گرفت. در طول دهه ‌های 1960 و 1970، پس از طراحی ساختمان 43 طبقه دویت چست نات (1964) و ساختمان 35 طبقه برونزویک (1965)، به دلیل سبک معماری بین‌ المللی مدرن خود به ویژه در طرح ‌هایش برای مرکز جان هنکاک شیکاگو و برج سیرز، که هنوز هم بلندترین ساختمان در ایالات متحده است، به شهرت بین‌المللی دست یافت که این خود بیانگر بینش منحصر به فرد او در مورد رابطه بین طراحی معماری و مهندسی سازه می باشد.

سیستم سازه ای تیوب شکل

بر اساس این مفهوم که پوسته خارجی ساختمان، به شرط داشتن خرپا، قاب و مهاربندی کافی، می‌تواند به عنوان خود سازه عمل کند، فضلور ‌خان مجموعه‌ای از سیستم‌ های سازه‌ای جدید را طراحی کرد که می توانست جایگزین جدیدی برای ساختار اسکلت فلزی سخت در ساختمان باشد. در این سیستم سازه ای جدید که در اکثر آسمان خراش ها مورد استفاده قرار گرفت، با وجود این که از فولاد کمتری استفاده می میشد، استحکام و پایداری منحصر به فردی در سازه به وجود می آمد به ویژه این که این سازه ها در برابر نیروهای جانبی مقاومت بیشتری داشتند.

سیستم سازه ای تیوب شکل که هم در ساختمان‌ های فولادی و هم در ساختمان ‌های بتنی قابل استفاده هستند، شامل طرح‌ های « تیوب قابی»، « تیوب خرپایی یا تیوب مهار بندی شده» و « تیوب دسته ای» می شدند. اکثر ساختمان ‌های بیش از 40 طبقه که از دهه 1960 تا کنون ساخته شده اند، از سیستم سازه ای خان استفاده کرده اند، چرا که این سیستم سازه ای نه تنها فضای داخلی بیشتری را فراهم کرده، بلکه امکان ساخت تنوع بیشتری از اشکال ساختمان را نیز تسهیل می‌کند.

تیوب قابی

به گفته فضلورخان، سیستم سازه ای تیوب قابی یک ساختار سه بعدی متشکل از سه، چهار و یا تعداد بیشتری قاب یا دیوار برشی است که در لبه ها به هم متصل شده و یک ساختار لوله شکل عمودی را تشکیل می دهند. این سازه در برابر فشارهای جانبی نظیر نیروی باد و غیره مقاوم بوده و به صورت طره ای که از پی ساختمان به سمت بالاست ساخته می شود. ( سیستم تیوبی فضلورخان را مانند یک ستون منعطف بزرگ در نظر بگیرید که از قاب های متصل به هم تشکیل شده است.)

این سیستم سازه ای به ستون‌ های داخلی کمتری نیاز دارد، بنابراین فضای قابل استفاده بیشتری را در اختیار کاربر قرار می‌دهد این در حالی است که تنها حدود نیمی از سطح بیرونی نما قابلیت استفاده برای قرارگیری پنجره را دارد. ساختار تیوبی دسته ای برای ساخت برج های بسیار بلند مناسب تر است.

اولین ساختمانی که فضلورخان با استفاده از سیستم سازه ای تیوب قابی طراحی کرد، آپارتمان های دویت چست نات شیکاگو (1964) بود که بعدها راه را برای مینورو یاماساکی (86-1912) در ساخت ساختمان های مرکز تجارت جهانی 1 و 2 (1966-1965) هموار کرد.

تیوب خرپایی یا تیوب مهار بندی شده

فضلور خان سیستم سازه ای “تیوپ خرپایی” یا “تیوب مهار بندی شده” را نیز ابداع کرد. این سیستم سازه ای برای نخستین بار در مرکز جان هنکاک شیکاگو (70-1967) استفاده شد.

نمای مهار بندی شده ی متمایز این برج که به عنوان یکی از مشهورترین نمونه های سبک اکسپرسیونیسم سازه ای و یا معماری های تک در نظر گرفته می شود،( این سبک ضد مینیمالیستی هم چنان به عنوان فرمالیسم تزئینی نیز شناخته می شود) نمونه ای از تکنیک استفاده از عناصر کاربردی و تکنیکی ساختمان به مقاصد سازه ای و نیز زیبایی شناسی می باشد. لذا در این ساختمان، مهاربند های X شکل جدای از کاربری تزئینی، نقش سازه ای داشته و بخشی از ساختار تیوبی ساختمان به شمار می روند.

مانند دیگر سیستم های تیوبی، در تیوپ خرپایی نیز نسبت به ساختار اسکلت فلزی صلب سنتی، از فولاد بسیار کمتری استفاده می شود. به عنوان مثال در ساختمان امپایر استیت (1931) در هر متر مربع از 206 کیلوگرم فولاد استفاده شده است، حال آن که در مرکز جان هنکاک در هر متر مربع تنها از 145 کیلوگرم فولاد استفاده شده است.

تیوب خرپایی یا تیوب مهار بندی شده در ساختمان های دیگری نیز استفاده شده است که از این میان می توان به آنتیری سنتر شیکاگو (1986)، سیتی‌گروپ سنتر نیویورک ( در گذشته به نام سیتی‌کورپ سنتر شناخته می شده ولی امروزه به نام خیابان لگزینگتون، خیابانی که در آن قرار گرفته، نیز شناخته می شود.) و برج بانک چین در هنک کنگ(89-1982) اشاره کرد.

تیوب دسته ای

ساختمان برج سیرز(1974) اولین آسمان خراشی است که از سیستم سازه ای تیوب دسته ای خان استفاده کرده است. ساختمان معروف دیگری که با استفاده از این سیستم ساخته شده است وان مگنفیسنت مایل (یا وان مگ مایل) (1983) نام دارد که در خیابان میشیگان شهر شیکاگو قرار دارد. یکی از مزایای اصلی این گونه سیستم سازه ای در این بود که این نوع سیستم سازه ای توانایی پشتیبانی از تعداد مختلفی از اشکال را داشت و در نتیجه این اشکال میتوانستند در گروه بندی های مختلف با هم ترکیب شده و باعث ایجاد تنوع در طراحی بشوند. در نتیجه به زبان ساده، یک آسمان‌خراش بلند دیگر لازم نیست تنها مانند یک جعبه مستطیل شکل باشد.

لابی آسمان

اولین لابی ساختمان توسط فضلورخان در مرکز جان هنکاک ساخته شد. لابی آسمان به عنوان نقطه اتصال آسانسور مسافربری عمل می کند. آنها در واقع تنها نقاط توقف آسانسورهای سریع السیر (که حمل و نقل عمودی سریع را فراهم می کنند) هستند، و به مسافران این امکان را میدهند که از آنجا به وسیله ی آسانسورهای محلی که در هر طبقه در یک بخش از ساختمان توقف می کنند، به بخش های مختلف ساختمان بروند.

لابی های آسمان تعداد چاه های آسانسور مورد نیاز را کاهش می دهند، در حالی که به طور همزمان زمان همان تعداد لازم برای جابه جایی بین طبقات را در اختیار کاربران قرار می دهند. این ایده خان بعدها در ساختمان های دیگری نظیر مرکز تجارت جهانی، برج های دوقلوی پتروناس کوالالامپور کشور مالزی(4-1993)، ساختمان تایپه 101 در تایوان (2004)، و نیز برج خلیفه دبی (2010) استفاده شده است.

خان در سن 53 سالگی و بر اثر حمله قلبی زمانی که برای یک سفر در عربستان سعودی بود، درگذشت. پیکر او به ایالات متحده انتقال داده شده و در شیکاگو دفن شد. خان که به عنوان یکی از بزرگترین معماران و مهندسان سازه شناخته می شود، هنر، علم و طراحی را با هم ترکیب کرد.

به گونه ای که نوآوری های او در ساختمان سازی، معماری مرتفع قرن بیستم را متحول کرده و جوایز متعددی نظیر مدال اسکار فابر (1973)، از موسسه مهندسین سازه (لندن)؛ جایزه بین المللی شایستگی در مهندسی سازه (1983) از انجمن بین المللی مهندسی پل و سازه (IABSE)؛ و جایزه دستاورد برجسته (1983) از موسسه معماران آمریکا (AIA)، را برای او به ارمغان آورد.

علاوه بر این دانشگاه لیهای به پاس قدردانی از زحمات فضلور رحمان خان طراحی سازه و معماری، کرسی مهندسی سازه و معماری را به او اهدا کرد.

ساختمان های طراحی شده توسط فضلورخان

در این بخش به ذکر تعدادی از مهم ترین ساختمان های طراحی شده توسط فضلورخان می پردازیم.

  • آکادمی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا، کلرادو (62-1956)
  • آپارتمان های دویت چست نات، شیکاگو (1963)
  • -ساختمان برونزویک، شیکاگو (1965)
  • -مرکز جان هنکاک، شیکاگو (70-1967)
  • -میدان وان شل، نیواورلئان (1972)
  • -خیابان 140 ویلیام، ملبورن (1972)
  • -برج سیرز یا ویلیس، شیکاگو (74-1970)
  • -ترمینال حج، فرودگاه پادشاه عبدالعزیز، جده (81-1972)
  • -دانشگاه پادشاه عبدالعزیز، جده (1978-1977)
  • ورزشگاه هوبرت هامفری مترودوم، مینیاپولیس (1982)
  • -وان مگنفیسنت میل، شیکاگو (1983)
  • آنتیری سنتر، شیکاگو (1986)

سایر معماران برجسته قرن بیستم

  • -فرانک لوید رایت (1959-1867)، طراح موزه گوگنهایم نیویورک
  • -والتر گروپیوس (1969-1883)، مدیر مدرسه طراحی باوهاوس
  • -فرانک اُ گری (1929 تا کنون)، پیشرو در سبک معماری ساختارشکنی

منابع

  • ویکی پدیا
  • ویژوال آرتز

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *