نکات مهم راهنمای جوش و اتصالات جوشی

کتاب “راهنمای جوش و اتصالات جوشی در ساختمان‌های فولادی” (ویرایش۱۳۹۰)، یکی از منابع آزمون نظام‌ مهندسی است که در آزمون نظام مهندسی نظارت و اجرا از پرسوال ترین مواد این آزمون به شمار می رود.
هدف اصلی این کتاب، آشنایی مهندسین ناظر و مجری با دستگاه‌ها و اصول اجرایی جوشکاری است.
این کتاب شامل ۱۵ فصل است؛ به جز فصول ۱۰ و ۱۱ که شامل اصول طراحی اتصالات جوشی است، باقی فصول در ارتباط مستقیم با مسائل اجرایی، نظارت و کنترل کیفیت جوش می‌باشند.

انواع جوش (صفحه 27 و 108)

الف) جوش شیاری

از جوش شیاری برای یکسره کردن تمام قدرت ورق‌ها و برقراری درز جوشهای تمام‌قدرت استفاده می شود. برای جوش شیاری اغلب از درز ساده یا درزهای جناغی استفاده می شود.

ب) جوش گوشه

متداول ترین جوش در ساختمان های فولادی است. از این جوش می توان در اتصال رویهم، اتصال سپری و اتصال گونیا استفاده کرد.

پ) جوش کام

جوش کام درون یک شیار را پر می‌کند.

ت) جوش انگشتانه

جوش انگشتانه درون یک سوراخ را پر می‌کند.
جوش کام و انگشتانه در مواقعی استفاده می‌شود که طول جوش گوشه کافی نباشد و روی سطح ورق بالایی را مستطیل یا دایره می‌بریم و با جوش پر می‌کنیم.

اتصالات جوشی (صفحه 27 و 107)

برای برقراری اتصال، قطعات فلز پایه در حالات مختلفی در کنار هم قرار می گیرند. به این حالات، اتصال گفته می شود. انواع اتصالات جوشی عبارتند از:
الف) اتصال لب به لب
ب) اتصال پوششی (رویهم)
پ) اتصال سپری
ت) اتصال گونیا
ث) اتصال پیشانی

علائم جوشکاری

قبل از اینکه یک درز یا اتصال جوش شود، طراح باید قادر باشد به طریقی دستورات خود را در مورد اندازه و نوع جوش لازم، به نقشه کش یا سازنده اتصال ارائه نماید.

انتخاب نوع و قطر الکترود (صفحه 87)

انتخاب اندازه صحیح الکترود برای استفاده در یک کار مشخص، دارای اهمیتی به اندازه انتخاب رده مناسب الکترود است. نکات زیر در هنگام انتخاب الکترود باید مورد توجه قرار گیرد:
هندسه درز: جوش گوشه می‌تواند با الکترود بزرگتری نسبت به آنچه که در جوش لب‌به‌لب موردنیاز است، انجام شود.
ضخامت فلز پایه: واضح است که با افزایش ضخامت فلز مورد جوش، الکترود با قطر بزرگتری می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
ضخامت لایه جوش: ضخامت قطعات مورد جوشکاری و همچنین موقعیت انجام جوشکاری دو عامل دخیل در این مورد هستند. در جوشکاری تخت و افقی، ضخامت فلز جوش رسوب کرده، نسبت به جوشکاری سربالا یا سقفی بیشتر است.
موقعیت جوشکاری: در جوشکاری تخت و افقی می‌توان از الکترود با قطر بزرگتری نسبت به موقعیت سربالا یا سقفی استفاده کرد.
نوع و شدت جریان: با افزایش شدت جریان جوشکاری، الکترود بزرگتری موردنیاز است.
مهارت جوشکار: بعضی از جوشکاران دارای مهارت فنی زیادی بوده، بنابراین می‌توانند از الکترودهای بزرگتری در جوشکاری سربالا یا سقفی استفاده کنند.
شرایط بهره‌برداری: مقاومت کششی، شکل‌پذیری، مقاومت خستگی و مقاومت در مقابل خوردگی خصوصیات مهم جوش هستند که توجه به آنها به انتخاب صحیح الکترود کمک می‌کند.

انواع درز (صفحه 110)

برای اینکه جوش شیاری در درز بین دو قطعه رسوب کند، برحسب ضخامت و سهولت کار، باید به لبه، هندسی خاصی داد. این عمل را آماده سازی گویند. برحسب نوع هندسه، انواع درز به صورت زیر به دست می آید:
1- ساده
2- جناغی (یک‌رو و دو رو)
3- نیم جناغی (یک‌رو و دو رو)
4- لاله ای (یک‌رو و دو رو)
5- نیم لاله ای (یک‌رو و دو رو)

ترک‌خوردگی جوش (صفحه 152)

مهمترین مشخصه درز جوش، عاری بودن آن از هرگونه ترک است. ترک می‌تواند در نوار جوش (مصالح جوش) و ناحیه تفتیده در فلز پایه به وجود آید. اکثر فولادها در ضخامت‌های متوسط را می‌توان بدون نگرانی از وقوع ترک جوش نمود.
با افزایش ضخامت ورق، میزان کربن و آلیاژها، ترک در نوار جوش و ترک در زیر نوار جوش به صورت یک مشکل در می‌آید و برای جلوگیری از وقوع آن به تمهیدات خاصی نیاز است.
برای جلوگیری از وقوع ترک روش‌های پیشگیرانه زیر ایجاب می‌شود:
الف) انتخاب دستورالعمل جوشکاری مناسب به همراه مقطع مناسب برای درز و نوار جوش و کنترل مواد مضاف.
ب) کاهش گیرداری درز با تعبیه فاصله بین دو لبه ورق.
پ) استفاده از مصالح جوش کم‌هیدروژن.
ت) کنترل سرعت انجماد با کاهش شدت جریان الکتریسیته، کاهش سرعت جوشکاری و در صورت نیاز استفاده از پیش‌گرمایش و کنترل دما در پاس‌های میانی.

قانون 5P (صفحه 193)

برای حصول جوش خوب باید پنج عامل زیر را برآورده نمود:
۱- روش جوشکاری (Process Selection)
۲ – آماده سازی مناسب لبه ها (Preparation)
3- دستورالعمل جوشکاری (Procedure)
۴- پرسنل (Personnel)
۵ – بازرسی و تأیید جوش (Prove)
چهار عامل اول در رده بازرسی های تضمین کیفیت (Q/A) و عامل پنجم در رده بازرسی های کنترل کیفیت (Q/C) می‌باشد.

چند شکل مهم راهنمای جوش و اتصالات جوشی

• صفحه 30، علائم جوش
• صفحه 31، کاربرد علائم جوشکاری
• صفحه 169، وضعیت و توالی جوشکاری در اتصال بال به جان تیرورق

چند جدول مهم راهنمای جوش و اتصالات جوشی

• صفحه 84، جدول 3-2 خصوصیات جوشکاری با الکترودهای فولاد نرمه
• صفحه 86، جدول 3-4 و 3-5 طبقه‌بندی الکترودها
• صفحه 86، جدول 3-5 مفهوم رقم آخر در نامگذاری الکترود
• صفحه 209، جدول 7-1 روش‌های ارزیابی برای جوش های گوشه و شیاری
• صفحه 210، جدول 7-2 آزمایش های معایب فلز جوش و فلز پایه
• صفحه 358، جدول 9-1 درجات زنگ زدگی سطحی
• صفحه 359، جدول 9-2 درجات تمیزکاری سطحی

چند صفحه مهم راهنمای جوش و اتصالات جوشی

• صفحه 8، فرآیندهای جوشکاری
• صفحه 22، جوشکاری گل میخ
• صفحه 37، پیش گرمایش
• صفحه 88، مشخصه های کاربردی الکترودها
• صفحه 100، ضوابط بازرسی ظاهری الکترودها
• صفحه 142 و 143، ترک‌خوردگی جوش
• صفحه 186 و 187، جمع بندی فصل شش، تغییر شکل ناشی از جوشکاری

بعضی از کلمات کلیدی راهنمای جوش و اتصالات جوشی

• جوش زیرپودری
• الکترود کم‌هیدروژن
• الکترود روکش‌دار
• جوشکاری تحت حفاظت گاز
• وضعیت جوشکاری (وضعیت تخت، افقی، سربالا، سقفی)
• عیوب جوش
• جوشکاری خودکار / نیمه خودکار
• اتصال لب به لب/ گونیا/ سپری
• قطبیت منفی/ مثبت