کتاب “ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت” (ویرایش سوم-خرداد 1399)، از آزمون اسفند 1402 به منابع آزمون نظارت و اجرا نظام مهندسی افزوده شد.
این کتاب، مرجع طراحی معماری ساختمان برای افراد معلول است. حداقل ابعاد فضاها در این مبحث تعریف شده که باید در طراحی‌ها ملاک عمل قرار گیرد.
تعاریف
رمپ‌پله: راهِ پله‌ای كه ارتفاع پله آن 2 سانتي‌متر و كف پله آن با عمق حداقل 65 سانتي‌متر داراي حداكثر شيب 3 درصد باشد.
رمپ‌جدول: سطح شيبدار كوتاهي كه با بريدن يا افزودن بر جدول ايجاد شود و گذر از تراز خيابان به تراز پياده‌رو را ممكن سازد.
رمپ‌جدول قطري يا گوشه‌اي: سطح شيبداري كه در محل اتصال سواره‌رو و پياده‌رو در گوشه تقاطع‌ها واقع گردد.
رمپ برقی: یکی از انواع پیاده‌رو متحرک که با سطح افق، حداکثر 6 درجه زاويه دارد.
فضاي آزاد: حداقل سطح موردنياز براي استقرار و چرخش يك فرد با صندلي چرخدار.
مجتمع مسكوني: ساختمان هاي مسكوني داراي بيش از 4 واحد مسكوني در يك طبقه و يا بيش از 8 واحد در چند طبقه.
مناسب سازي وضع موجود: اصلاح شرايطي كه از قبل به وجود آمده است. در اين فرآيند، تغييرات در اجزا يا تجهيزات محيط در جهت ايجاد محيط بدون مانع، قابل دسترس و مطابق با ضوابط مصوب صورت مي‌پذيرد.
گذرگاه هم سطح/ خط كشي عابر پياده (صفحه 27)
- ايجاد خط كشي عابر پياده در سواره‌رو در تمامی تقاطع ها و حداكثر در هر 200 متر، ضمن فراهم آوردن تمهيدات ايمني پياده الزامي است.
- در محل تردد افراد داراي معلوليت و در مكان هاي خاص آنها، ايجاد خط كشي عابر پياده با علامت بين المللي افراد داراي معلوليت الزامي است.
- در خيابان هاي دوطرفه با عرض بيش از 22 متر و خيابان هاي يك طرفه با عرض بيش از 15 متر، بايد جزيره ترافيكي در ميانه سطح سواره‌رو ايجاد شود.
- رفوژ (جزيره هاي مياني) واقع در مسير خط كشي عابر پياده بايد بدون جدول و اختلاف سطح باشد.
- حداقل عرض رفوژ بايد 150 سانتي‌متر بوده تا فرد با صندلي چرخدار، فضاي كافي براي توقف و استراحت روي آن را داشته باشد.
- عرض خط كشي عابر پياده براي عبور صندلي چرخدار بايد حداقل 180 سانتي‌متر باشد.
دستگاه هاي خودپرداز (صفحه 40)
- ارتفاع صفحه كليد دستگاه از كف زمين بايد بين 80 تا 110 سانتي‌متر باشد.
- فضاي زانو به ارتفاع حداقل 70 سانتي‌متر و عمق 50 سانتي‌متر بايد وجود داشته باشد.
- لازم است فضاي آزاد به ابعاد 150×150 سانتي‌متر در مقابل دستگاه وجود داشته باشد تا در عين دسترسي و نزديكي به كنترل ها، حريم شخصي كاربر با صندلي چرخدار نيز حفظ شود.
آبخوري و آب سردكن (صفحه 41)
- تمامی آبخوري هاي نصب شده در فضاهاي باز و عمومي بايد براي افراد داراي معلوليت نيز قابل دسترس و استفاده باشد.
- آبخوري بايد داراي فضاي آزاد زانو به ارتفاع 70 سانتي‌متر از كف باشد و بين 45 تا 50 سانتي‌متر عمق داشته باشد.
- لازم است فضاي آزاد به ابعاد 75×120 سانتي‌متر جلوی آبخوري براي حركت صندلي چرخدار وجود داشته باشد تا در مواقعي كه فضاي آزاد براي زانو وجود ندارد، فرد روي صندلي چرخدار بتواند به صورت موازي از آن استفاده نمايد.
- آبخوري ها مي‌توانند دو فواره، یکی در ارتفاع 85 سانتي‌متر براي دسترسي افراد با صندلي چرخدار و دیگری در ارتفاع 95 سانتي‌متر براي سایر افراد داشته باشند.
- شير جريان آب بايستي حداقل 10 سانتي‌متر ارتفاع داشته تا امكان قرارگيري فنجان يا ليوان را در زير جريان آب فراهم نمايد.
ساختمان هاي آموزشي (صفحه 89)
- تعداد طبقات مدارس براي دوره هاي ابتدايي و راهنمايي، حتي‌الامكان 2 طبقه و در صورت ضرورت، حداكثر 3 طبقه و براي دبيرستان ها و هنرستان هاي فني و حرفه اي و كار و دانش، حداكثر 4 طبقه مجاز است.
- حداقل عرض مفيد بازشوهاي ورودي ساختمان 160 سانتي‌متر است.
- عرض ورودي اصلي مدرسه بايد حداقل 6 متر باشد تا سبب ايجاد تراكم و ازدحام نگردد.
- حتي الامكان مسير عبوري از ساختمان مدارس تا سرويس هاي بهداشتي سرپوشيده شود.
- راهروها بايد به اندازه كافي عريض باشند، به گونه اي كه در مواقع اضطراري، امكان عبور جمعي را ميسر سازد. عرض راهروها بايستي حداقل 240 سانتي‌متر باشد. حداقل عرض راهرو براي مدارسي كه در دو سمت راهرو داراي كلاس هستند، 3 متر است. حداقل عرض راهرو در قسمت هاي اداري 1/5 متر است. عرض مسيرهاي منتهي به سالن ها بايد حداقل 3 متر و در جاهايي كه تردد زياد است، بايد بيشتر باشد.
- جهت بازشوي درهاي فضاهاي آموزشي بايد به طرف خارج باشد.
- فاصله بين رديف هاي ميز و نيمكت در كلاس براي عبور راحت صندلي چرخدار بايد 80 سانتي‌متر باشد.
- حداقل يك واحد سرويس بهداشتي براي افراد داراي معلوليت (حداقل ابعاد 150×170 سانتی‌متر) در طبقه همكف و در مجاورت سرويس هاي بهداشتي كادر آموزشي احداث گردد.
- حداكثر ارتفاع دستشويي براي كودكان داراي معلوليت بايد در مدارس ابتدايي، 65 سانتي‌متر از كف و براي مدرسه راهنمايي، 70 سانتي‌متر و براي مدارس متوسطه، 75 سانتي‌متر از كف باشد.
در ادامه به چند صفحه مهم کتاب ضوابط افراد دارای معلولیت اشاره می‌شود:
- صفحه 15 تا 18، نشانگرهای لمسی سطح پیاده‌رو
- صفحه 25 و 26، پله در فضای شهری
- صفحه 50 تا 52، پله داخلی
- صفحه 52 تا 54، سطح شیبدار (رمپ)
- صفحه 58 و 59، بالابر
- صفحه 67، فضاهای بهداشتی در ساختمان های عمومی
جداول مهم کتاب ضوابط افراد دارای معلولیت:
- صفحه 31، حداقل تعداد فضاهاي پارك قابل دسترس براي افراد داراي معلوليت در پاركينگ هاي عمومي
- صفحه 53، تغييرات شيب رمپ با توجه به طول آن
- صفحه 77، تعداد محل هاي مورد نياز براي صندلي چرخدار در مكان هاي تجمع
بعضی از کلمات کلیدی کتاب ضوابط افراد دارای معلولیت:
- فضای آزاد
- مناسب سازي وضع موجود
- راه قابل دسترس / دسترس پذیر
- واحد مسکونی قابل دسترس
- نشانگر لمسی سطح پیاده‌رو
- کفپوش شیاردار منحنی / سر-تخت / سینوسی
- کفپوش سکه‌ای گنبدهای ناقص
- اطلاعات بصری / شنیداری
