چرا کلیسای جامع فلورانس برای رنسانس مهم است؟
رنسانس در فلورانس با گنبد کلیسای جامع جدید آن پیوند خورده‌است که سازه‌اش عنصری الهام بخش در هنر رنسانس اولیه بود و در تأیید برتری فلورانس در دوره کواتروسنتو ریناسیمنتو (quattrocento rinascimento به ایتالیایی) ـ هنر ایتالیایی قرن 15 ام میلادی در دوره رنسانس ـ بسیار کمک‌کننده بود. کلیسای جامع باسیلیکایی سانتا ماریا دل فیوره در فلورانس
در سال 1296 به سبک معماری گوتیک توسط آرنولفو دی‌کامبیو (حدود 1240 تا 1310) طراحی شده‌است.
این کلیسا با منبت‌کاری سنگ مرمر به سبک معماری رومانسک توسکانی تزئین شده‌است. رقابت مدنی بین ایالات دوک‌ها منجر به ساخت گنبدی بلندپروازانه شد و تا ارتفاعی بالاتر از شبستان مرکزی بلند شد تا از هر کلیسایی در توسکانی فراتر رود. تا سال 1418، ساختار شبستان، آرایش پلان هشت‌ضلعی، تنظیم پایه‌های نگهدارنده را تعیین می‌کرد، اما ابزار فنی برای ساخت گنبد این کلیسا هنوز ایجاد نشده بود و پروژه متوقف شد.
راه‌حل موفقیت‌آمیز – الهام گرفته‌شده از سنت طاق‌های سنگی گوتیک و اصول معماری رومی – توسط معمار برجسته دوره رنسانس فیلیپو برنلسکی (1446-1377) پیدا و به‌کار گرفته‌شد که مطالعاتش در مورد ساختمان‌های رومی به او بینشی نسبت به روش‌های کلاسیک داد. شیوه پیشنهادی او برای گنبد کلیسای جامع به‌کارگیری یک گنبد درونی و بیرونی بود که پوسته داخلی متشکل از حلقه‌های متحدالمرکز بلوک‌های بنایی، آجرکاری با چیدمان چپ‌وراستی و تکیه‌گاه‌های زنجیره‌ای خودایستا بود. همه اینها نیاز به داربست‌های چوبی موقت را در ارتفاع و دهانه‌های گوناگون کنترل‌نشدنی از بین می‌برد.
راه‌حل برونلسکی نمونه‌ی گذار بین دنیای گوتیک و روح جدید تحقیق علمی و زیبایی‌شناختی بود. در واقع، دستاورد او مسیر هنر رنسانس ایتالیا را تعیین کرد و فلورانس را در قلب عصر فرهنگی جدید قرار داد. از زمان مرگ برونلسکی، تعدادی عنصر جدید به آن اضافه شده است. به عنوان مثال، در سال‌های 1568 تا 1579، نقاشی دیواری عظیمی از آخرین کار جورجیو وازاری و فدریکو زوکاری، سفارش‌شده توسط خانواده مدیچی در فلورانس در زیر گنبد کشیده شد. همچنین، نمای استادانه‌ای از احیای گوتیک، در قرن نوزدهم توسط امیلیو دی فابریس (1883-1808) به ضلع غربی آن اضافه شد. در حالی که سه در بزرگ برنزی در 1899 تا 1903 هم به آن افزوده شد. با این حال، اهمیت واقعی کلیسای جامع فلورانس در گنبد آن و تفکر رنسانسی است که الهام‌بخش آن بوده است.
این گنبد نمونه عالی از قرن پانزدهم معماری رنسانس است که توسط فیلیپو برنولسکی ساخته شد. غلبه بر مهندسی مشکلات پیش روی گنبد بود که با ساخت آن، اعتبار فلورانس را در میان شهرهای رقیب مانند پیزا، سیِنا و لوکا ارتقا داد و به تأسیس شهری به عنوان مرکز دوره اولیه رنسانس ایتالیا کمک کرد.
حقایق معماری در مورد کلیسای جامع فلورانس
مجموعه کلیسای جامع، واقع در پیازا دل دومو Piazza del Duomo (میدان کلیسای جامع)، شامل سه ساختمان است: خود کلیسای جامع، تعمیدگاه و برج ناقوس. هر سه ساختمان در محدوده فلورانس مرکزی قرار دارند که به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. کلیسای جامع یکی از بزرگترین کلیساهای ایتالیا باقی مانده است: تقریباً 153 متر طول (502 فوت) و 38 متر (124 فوت) عرض دارد، در حالی که طاق‌های راهروها 23 متر (75 فوت) ارتفاع دارند. گنبد کلیسای جامع حدود 115 متر (372 فوت) ارتفاع و 45 متر (147 فوت) عرض دارد. این گنبد ـ برای قرن‌ها ـ بزرگترین گنبد جهان بود و هنوز هم بزرگترین گنبد آجری است که تاکنون ساخته شده است.
کلیسای جامع فلورانس به‌عنوان یک باسیلیکا (فضای عمومی روم باستان) مطابق با سبک‌های رومی و بیزانسی ساخته شده است، که سپس با فرم‌های دوران کلاسیک خود، الهام‌بخش معماران عصر رنسانس بود. این کلیسا، یک شبستان مرکزی گسترده با چهارطاقی و یک راهرو در طرفین دارد. طاقچه و گذرگاه‌ها از یک پلان چند ضلعی یکسان پیروی می‌کنند که توسط دو نمازخانه چند ضلعی کوچکتر از هم جدا شده‌اند. پلان کلی یک صلیب لاتین را تشکیل می‌دهد، در حالی‌که راهروها و شبستان با طاق‌های نوک‌تیز پهن گوتیکیِ پشتیبانی‌شده توسط پایه‌های مرکب، از هم جدا شده‌اند.
روبه‌روی کلیسای جامع، یک تعمیدگاه به نام باتیسترو دی سنت ژوانی( (Battistero di San Giovanniقرار دارد؛ یک ساختمان هشت ضلعی که بین سال‌های 1059 تا 1128 به سبک معماری رومانسک ساخته شده است. سبکی که معماری رنسانس عمدتاً بر پایه آن بنا شده است. تعمیدگاه به‌واسطه سه در برنزی ساخته‌شده توسط دو تن از مجسمه‌سازان بزرگ رنسانس، خود نمادی از رنسانس است.
دو درب که یکی از آنها توسط لورنزو گیبرتی (1455-1378)، رقیب اصلی برونلسکی، و یک درب دیگر توسط آندرآ پیسانو (1348-1290) ساخته شدند. برج ناقوس کلیسای جامع، که بین سال‌های 1334 و 1359 ساخته شد، توسط جوتو (1267-1337) طراحی و توسط آندرآ پیسانو و فرانچسکو تالنتی (1369-1300) تکمیل شد. این برج 14 متر‌مربعی 84 متر (275 فوت) ارتفاع دارد و در چهار طبقه متوالی بدون تکیه‌گاه ارتفاع گرفته‌است.
این تصویر، آخرین قضاوت را به تصویر می‌کشد. نقاشی توسط وازاری زوکارو در سال 1568 تا 1576 در سبک کوادراتورا (مربعی) در میانه سینکوچنتو (دوره تاریخی قرن 16 ایتالیا) کشیده شده‌است.
تاریخ
کلیسای جامع سانتا ماریا دل فیوره در محل یک کلیسای جامع قدیمی قرن پنجمی ساخته شده‌است. کلیسای قدیمی در دهه آخر قرن سیزدهم با افزایش سن در حال فروپاشی بود و قادر به رقابت با کلیساهای جامع جدید گوتیکی در شهرهای رقیب سراسر توسکانی نبود. ساختار جدید سانتا ماریا دل فیوره توسط آرنولفو دی کامبیو طراحی شد (او طر‌ح‌های دیگری را مانند کلیسای فرانسیس سانتا کروچه و کاخ پلازو وچیو ( Palazzo Vecchio ) داراست) و انتظار می‌رفت که ساخت آن 140 سال طول بکشد.
پروژه با مجموعه‌ای از معماران مختلف، از جمله آندریا پیزانو، جوتو، فرانچسکو تالنتی، جووانی دی لاپو گینی، آلبرتو آرنولدی، جیووانی دآمبروجیو، نری دی فیوروانته و آندره آ اورکانیا ادامه یافت. تا سال 1418 تنها بخش تکمیل‌نشده، سازه گنبد بود. زیرا کسی نمی‌دانست چگونه گنبدی می‌تواند برج عظیم هشت‌ضلعی کلیسای جامع را بدون فروریختن بپوشاند. مسابقه‌ای برای یافتن راه‌حل برگزار شد که برنده آن برونلسکی بود. کار در سال 1420 آغاز شد و در سال 1436 به پایان رسید. گنبد سانتا ماریا دل فیوره اولین گنبد هشت ضلعی در تاریخ بود که بدون تکیه‌گاه چوبی موقت ساخته شد و به نماد قابل مشاهده فرهنگ رنسانس فلورانس تبدیل شد.
معماری
علت اصلی مشکلات معماری گنبد، عبور سبک گوتیک قرون وسطایی به نفع گنبد مدیترانه‌ای بود. سبک گوتیک از تکیه‌گاه‌ها برای حمایت طبقات بالایی کلیسای جامع استفاده می‌کردند اما گنبد مدیترانه‌ای با ظاهر کلاسیک‌تر نیازی به تگیه‌گاه بیرونی ندارد. خود گنبد قبلاً توسط نری دی فیرووانته ( Neri di Fioravante ) طراحی شده‌بود. طرح او یک گنبد داخلی بزرگ محصور در یک گنبد بیرونی نازک‌تر بود.
گنبد داخلی باید بدون تکیه‌گاه روی درام (ستون‌های یک‌سره از پایین تا زیر گنبد) هشت‌ضلعی قرار می‌گرفت. این طرحی بود که هیچ کس نمی‌دانست چگونه آن را مهندسی کند و بسازد. نکته این بود که عرض و ارتفاع گنبد به قدری زیاد بود که تقریباً مطمئن بودند از وزن خود گسترش رانش می‌کند و می‌ریزد و ستون هشت ضلعی آن نیز کمانش می‌کند.
راه حل برونلسکی بر سه عنصر اصلی استوار بود. ابتدا چهار سری زنجیر آهنی، مانندِ حلقه‌های بشکه تعبیه کرد تا از رانش پوسته داخلی جلوگیری کند. دوم، این سیستم پشتیبانی توسط هشت دنده عمودی و 16 دنده پنهان متصل‌شده در مرکز، تقویت شد. ثالثاً آجرکاری گنبد داخلی به سبک چپ‌وراستی گذاشته شده بود که به انتقال وزن و تنش به دنده‌های عمودی کمک می‌کرد. گنبد بیرونی توسط نوعی گنبد، معروف به فانوس که توسط برونلسکی نیز طراحی شده بود، کلاهک‌گذاری شد.
اما در سال 1461 پس از مرگ او توسط دوستش میکلوزو تکمیل شد. کلاهک چشم مرکزی (اکولوس) نیروی رو به پایین بیشتری اعمال می‌کند، بنابراین نیروی رانش به بیرون در پایه کاهش می یابد. سقف کلاهک با یک توپ مسی و صلیب توسط آندریا دل وروکیو (1435-1488) ساخته شد و حاوی مجموعه ای از آثار مقدس بود. توپ در ژوئیه 1600 توسط رعد و برق از جای خود خارج شد و دو سال بعد با یک توپ بزرگتر جایگزین شد.
یادبود برنولسکی
برونلسکی، مهندس سانتا ماریا دل فیوره، قبل از اینکه در سال 1401 به معماری روی آورد، در ابتدا یک مجسمه‌ساز و زرگر بود. درک او از هنر و مهندسی رومی، بخش عظیمی از موفقیت او در دوره رنسانس بود که پیچیدگی غیر ضروری گوتیک را تغییر داد. او ساده‌تر و روشن‌تر طراحی می‌کرد.
مجسمه بزرگ برونلسکی اکنون در میدان دوئومو ایستاده و به گنبد باشکوه خود نگاه می‌کند، نیم‌رخ کلاسیکی که همچنان بر خط افق شهر تسلط دارد. البته او در داخل کلیسای جامع دفن شده است. آرامگاه او در قسمتی از سرداب قرار دارد که برای عموم باز است. این واقعیت که او در داخل مهمترین ساختمان فلورانس چنین محل دفن معتبری را به خود اختصاص داده است، دلیل روشنی بر شهرت او در بین رهبران و شهروندان شهر زادگاهش است.
منابع
- ویژوال آرتز
