مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان با عنوان “ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا“، دوازدهمین کتاب از مباحث 22گانه مقررات ملی است که از منابع آزمون نظام مهندسی به شمار می‌رود. این مبحث شامل حداقل ضوابط و مقررات به منظور تأمین ایمنی و بهداشت عمومی در هنگام اجرای عملیات ساختمانی است.
در ادامه به چند بند مهم از این مبحث اشاره می‌شود:
13-3-1-12 کارفرما
شخصي است حقيقي يا حقوقي كه يك يا چند نفر كارگر را در كارگاه ساختماني به هزينه خود و با پرداخت مزد به كار مي‌گمارد، اعم از اينكه پيمانكار جزء، سازنده يا صاحب‌كار باشد.
26-3-1-12 كار در ساعت غير عادي
كاري كه در خارج از وقت عادي و يا از پيش تعيين شده انجام شود. كار نگهبانان و كارگران حفاظت و ايمني، كار در ساعت غير عادي تلقي نمي‌شود.
27-3-1-12 كار در شب
كاري كه بين ساعت 22 تا 6 بامداد روز بعد انجام گيرد.
5-5-1-12 در كارگاه‌هاي با زيربناي بيش از 3000 مترمربع و يا 18 متر ارتفاع از روي پي، معرفي شخصي ذيصلاح به عنوان مسئول ايمني، بهداشت كار و حفاظت محيط زيست (HSE) الزاميست. بعلاوه با توجه به دستورالعمل اجرايي گودبرداري‌هاي ساختماني ابلاغي وزارت راه و شهرسازي در گودهاي با خطر زياد و بسيار زياد بكارگيري شخص ذيصلاح و آشنا به مسائل ايمني گودبرداري به عنوان “مسئول ايمني كارگاه گودبرداري” الزامي است. تعيين مسئول ايمني رافع مسئوليت‌هاي اصلي سازنده نیست.
3-2-2-12 در موارد زير در تمام طول و عرض مجاور بنا، احداث راهروي سرپوشيده موقت در راه عبور عمومي الزامي است:
الف: در صورتي كه فاصله بناي در دست تخريب از معابر عمومي كمتر از 40 درصد ارتفاع آن باشد.
ب : در صورتي كه فاصله بناي در دست احداث يا تعمير و بازسازي از معابر عمومي كمتر از 25 درصد ارتفاع آن باشد.
1-3-3-12 در هر كارگاه ساختماني بايد به ازاي هر 25 نفر كارگر، حداقل يك توالت و روشويي بهداشتي و محصور، با آب و وسايل كافي شستشو ساخته و آماده شود. در هر حال در هر كارگاه ساختماني احداث حداقل يك توالت و روشويي الزامي است.
4-12 وسایل و تجهیزات حفاظت فردی (PPE: Personal Protective Equipment)
کلاه ایمنی، حمايل‌بند كامل بدن و طناب مهار، عينك ايمني و سپر محافظ صورت، ماسك تنفسي حفاظتي، كفش و پوتين ايمني، چكمه و نيم چكمه لاستيكي، دستكش حفاظتي، لباس كار، گوشي حفاظتي، جليقه نجات، گتر حفاظتي
2-5-12 جان‌پناه و نرده حفاظتي موقت
1-2-5-12 نرده حفاظتي موقت حفاظي است قائم كه بايد براي جلوگيري از سقوط افراد در شرایطی که ارتفاع سقوط بيش از 120 سانتيمتر باشد نصب گردد.
2-2-5-12ارتفاع نرده حفاظتي موقت از كف طبقه يا سكوي كار حداقل 0/9 متر و حداکثر 1/1 متر
ارتفاع نرده حفاظتي موقت راه پله و سطوح شيبدار حداقل 0/75 متر و حداکثر 0/85 متر
3-2-5-12 نرده حفاظتي بايد در فواصل حداكثر 2 متر، داراي پايه‌هاي عمودي بوده و ساختمان و اجزاي سازه آن داراي چنان مقاومتي باشند كه بتوانند در مقابل نيروها و ضربه‌هاي وارده در تمام جهات مقاومت نمايند. به علاوه نرده بايد مقاومت لازم را براي مواقعي كه در معرض برخورد با وسايل نقليه و ساير وسايل متحرك قرار مي‌گيرد، داشته باشد.
4-5-12 راهروي سرپوشيده موقت
1-4-5-12 راهروي سرپوشيده موقت، سازه‌اي است حفاظتي كه به صورت موقت در پياده‌روها يا ساير معابر عمومي براي
جلوگيري از خطرهاي ناشي از پرتاب شدن مصالح، وسايل و تجهيزات ساختماني ايجاد مي‌شود.
2-4-5-12 ارتفاع راهروي سرپوشيده حداقل 2/5 متر و عرض آن نيز حداقل 1/5 متر باشد مگر آنكه عرض پياده‌روي موجود كمتر از آن باشد كه در اين صورت، هم‌عرض پياده‌رو خواهد بود.
3-4-5-12 راهرو سرپوشيده بايد فاقد هرگونه مانع بوده و داراي نور كافي در تمام اوقات باشد.
4-4-5-12 سقف راهرو و ساير قسمتهاي آن بايد توانايي تحمل هرگونه ريزش و سقوط احتمالي مصالح ساختماني را داشته باشد.
5-4-5-12 لبه‌هاي بيروني سقف راهرو بايد داراي ديواره شيبداري از چوب يا فولاد مقاوم به ارتفاع حداقل 1 متر باشد. زاويه اين حفاظ بايد نسبت به سقف حداقل 30 و حداكثر 45 درجه به طرف خارج اختيار گردد.
6-4-5-12 در صورت استفاده از تخته‌هاي چوبي در سقف راهرو، بايد ضخامت آنها حداقل 5 سانتی‌متر بوده و به ترتيبي در كنار هم قرار گيرند كه از ريزش مصالح ساختماني به داخل راهرو جلوگيري به عمل آيد. استفاده از مصالح غيرمقاوم مانند توري سيمي، گوني و از اين قبيل ممنوع است. در هر صورت بايد تدابيري اتخاذ شود تا از ريزش هرگونه ابزار، مواد و مصالح، آب و ضايعات از سقف و ديواره بيروني راهروي سرپوشيده جلوگيري به عمل آيد.
7-4-5-12 اطراف راهروي سرپوشيده موقت كه در مجاورت كارگاه ساختماني قرار دارد، بايد داراي حفاظ يا نرده به ارتفاع لازم طبق مقررات باشد.
8-5-12 تورهای ایمنی
در مواردي كه نصب سكوهاي كار و نرده‌هاي حفاظتي در ارتفاع بيش از 3/5 متر امکان‌پذير نباشد، بايد براي جلوگيري از سقوط افراد، از تورهاي ايمني با رعايت موارد زير استفاده شود:
الف: تورهاي ايمني بايد در فاصله و شرايطي كه سازندگان آنها مشخص نموده‌اند نصب شود، به نحوي كه تور ايمني در فاصله حداقل 2/4 متر و حداكثر 4/6 متر پايين‌تر از ناحيه يا تراز كاري نصب گردد تا در صورت سقوط كارگران، امكان اصابت آنها به اجسام سخت وجود نداشته باشد.
ب: برپايي و نصب تورهاي ايمني، همچنين جمع‌آوري و برچيدن آنها بايد توسط شخص ذيصلاح و با استفاده از حمايل‌بند كامل بدن و طناب مهار صورت گيرد. اين تورها قبل از استفاده و در مدت بهره‌برداري بايد به طور مستمر توسط شخص ذيصلاح بازرسي و كنترل شود. استفاده از تورهاي فرسوده و آسيب ديده به هيچ وجه مجاز نیست.
پ: در استفاده و برپايي و نصب تورهاي ايمني، رعايت آئين‌نامه ايمني كار در ارتفاع مصوب شوراي عالي حفاظت فني الزاميست.
9-5-12 حصار حفاظتی موقت
سازه‌اي است موقت كه براي جلوگيري از ورود افراد متفرقه و غير مسئول به داخل محدوده كارگاه ساختماني ساخته و برپا مي‌گردد. حداقل ارتفاع حصار حفاظتي موقت از كف معبر عمومي و يا فضاي مجاور آن باید 1/9 متر باشد. همچنین بايد در فواصل حداكثر 2 متر داراي پايه‌هاي قائم باشد.
9-2-6-12 قسمتهاي مختلف دستگاه‌ها و وسايل بالابر بايد طبق برنامه زير مورد بازديدهاي دوره‌اي يا معاينه فني و آزمايش قرار گيرند:
الف: بازديد روزانه قلاب‌ها، حلقه‌ها، اتصالات، چنگك‌ها، كابل‌ها، زنجيرها و به طور كلي تمام لوازمي كه براي بستن و بلند كردن بار مورد استفاده قرار مي‌گيرند، از نظر فرسودگي، خوردگي، شكستگي، ترك خوردگي و هر نوع عيب و ايرادهاي ظاهري ديگر، توسط متصدي و مسئول دستگاه.
ب : بازديد فني كليه قسمتهاي دستگاه، هفته‌اي يك بار، توسط شخص ذيصلاح.
پ : معاينه فني و آزمايش كليه قسمتهاي دستگاه توسط شخص ذيصلاح و صدور برگ گواهي اجازه كار، هر 6 ماه يك بار و همچنين قبل از استفاده براي اولين بار و يا پس از هرگونه جابجايي و نصب در محل جديد.
صفحات مهم مبحث دوازدهم
- صفحه 13، بند 12-2-2-6، بیرون‌زدگی اجزای سازه‌های موقت
- صفحه 15 و 16، پخت قیر و آسفالت
- صفحه 27 تا 31، وسايل و تجهيزات حفاظت فردي
- صفحه 34، پاخورهای حفاظتی – راهرو سرپوشیده موقت
- صفحه 35، پوشش موقت فضاهای باز
- صفحه 49 تا 51، داربست و تخته‌های چوبی
- صفحه 52 و 53، نردبان
- صفحه 54 و 55، راه‌پله موقت – راه شیبدار و گذرگاه
- صفحه 67 و 68، گودبرداري (حفر طبقات زيرزمين و پي‌كني ساختمان‌ها)
- صفحه 78 و 79، حمل و نقل، جابجايي و انبار كردن مصالح
بعضی از کلمات کلیدی مبحث دوازدهم که در سوالات مطرح می‌شوند، عبارتند از:
- کارگاه ساختمانی
- کار در ساعت غیرعادی – کار در شب
- وسایل و تجهیزات حفاظت فردی (کلاه ایمنی، حمایل‌بند، دستکش حفاظتی، ماسک تنفسی، جلیقه نجات و…)
- نرده حفاظت موقت
- پاخور حفاظتی
- راهرو سرپوشیده موقت
- تورهای ایمنی
- دستگاه‌ها و وسایل موتوری بالابر
- داربست – تخته داربست – تخته چوبی
- نردبان – نردبان دو طرفه
- راه شیبدار و گذرگاه
