مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش 1395) با عنوان “طرح و اجرای تأسیسات برقی ساختمانها“، سیزدهمین کتاب از مباحث 23گانه مقررات ملی است که از منابع آزمون نظام مهندسی به شمار میرود.
این مبحث، لوازم، تجهيزات و دستگاههای مربوط به تأسيسات برقي ساختمان ها را مورد بررسی قرار میدهد.
تعاریف (صفحه 4)
انواع سيستم اتصال زمين
اتصال زمين براي حفاظت جان انسان و حيوان، تأمين شرايط كاركرد صحيح تأسيسات برقي و حفاظت سيستم هاي آن و غيره بكار ميرود و شامل انواع زير است:
الف) سيستم اتصال زمين ايمني
ب) سيستم اتصال زمين حفاظت سيستم
پ) سيستم اتصال زمين عملياتي
ت) سيستم اتصال زمين صاعقه گير
هادي خنثي (N)
هادي اي است كه به نقطه خنثي سيستم نيرو وصل بوده و مي توان در انتقال انرژي الكتريكي از آن استفاده كرد.
هادي حفاظتی (PE)
هادي حفاظتی (PE) براي حفاظت در برابر برق گرفتگي لازم است و هر يك از اجزاي زير را از نظر الكتريكي به هم وصل ميكند:
الف) بدنه هاي هادي
ب) ترمينال اصلي اتصال زمين
پ) نقطه زمين شده منبع تغذيه
ت) نقطه خنثي مصنوعي
هادي مشترك حفاظتي – خنثي (PEN)
هادياي است زمين شده كه به صورت اشتراكي هر دو وظيفه هادي هاي حفاظتي و خنثي را انجام دهد.
هادي همبندي براي هم ولتاژ كردن
هادي حفاظتياي است كه همبندي براي همولتاژ كردن را تضمين ميكند.
ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين
ترمينال يا شينه اي است كه براي اتصال هادي هاي حفاظتي، هادي خنثي، هادي هاي حفاظتي- خنثي، هادي هاي همبندي اصلي براي همولتاژكردن، هادي هاي همبندي سيستم اتصال زمين صاعقهگير و سيستم اتصال زمين عملياتي (در صورت وجود آنها) پيش بيني و نصب ميشود.
اتاق ترانسفورماتور (صفحه 52)
در انتخاب محل و نحوه استقرار اتاق ترانسفورماتور، علاوه بر ملاحظات مربوط به مركز ثقل بار و خواسته هاي نظير آن كه توضيح آن در اين بحث نميگنجد لازم است مراتب زير نيز رعايت شود:
الف) اتاق ترانسفورماتور بايد حتي الامكان در طبقه همكف قرار بگيرد و يكي از جبهه هاي آن مشرف به فضاي آزاد باشد و در برابر اين جبهه هيچگونه ساختمان يا مانع ديگري كه تهويه اتاق و داخل و خارج كردن ترانسفورماتور را با اشكال روبرو كند، وجود نداشته باشد. درِ اصلي اتاق ترانسفورماتور بايد در اين جبهه قرار داشته تا نقل و انتقال ترانسفورماتور به سادگي انجامپذير باشد، براي همين منظور ترجيح دارد وسيله نقليه و جرثقيل بتوانند به اين جبهه رفت و آمد كنند.
به هر دليلي اگر اتاق ترانسفورماتور در طبقات بالاتر از همكف و يا زيرزمين ساخته شود، امكانات و فضاي لازم براي نقل و انتقال ترانسفورماتور، دسترسي نفر و غيره و تمهيدات لازم براي تهويه آن در نظر گرفته شود.
ب) چنانچه ساختمان از نوعي باشد كه نصب پست يا پست هاي ترانسفورماتور در طبقات ساختمان، زيرزمين و يا روي بام آن اجتنابناپذير شود و يا براي طبقه همكف آن شرايط بند الف قابل تأمين نباشد، ضمن رعايت كليه مقررات مربوط به تهويه اتاق و دسترسي هاي لازم براي نقل و انتقال ترانسفورماتورها و ساير امكانات موردنياز بايد در اين پستها از ترانسفورماتور نوع خشك استفاده كرد. در اين صورت مراعات و اجراي جزئيات مربوط به حائل آتش مشبك با شن و…
منتفي خواهد بود. لازم به ذكر است كه استفاده از ترانسفورماتورهاي روغني در اين شرايط ممنوع ميباشد.
پ) در صورت امكان، جبهه مشرف به فضاي آزاد اتاق ترانسفورماتور بايد در جهتي انتخاب شود كه تابش آفتاب به آن حداقل باشد (رو به شمال).
ت) جبهه مشرف به فضاي آزاد مي تواند ضلع عرضي يا طولي اتاق باشد، در هر حال ترانسفورماتور را بايد در راستاي مناسب آن قرار داد.
ث) اتاق ترانسفورماتور و يا پست برق بايد حداقل 2 متر از خطوط شبكه گاز طبيعي فاصله داشته باشد.
- حداقل فضای آزاد در اطراف ترانسفورماتور باید 80 سانتیمتر باشد.
- ارتفاع كف اتاق ترانسفورماتور بايد حداقل 20 سانتيمتر از سطح احتمالي سيلابروهاي منطقه بالاتر باشد.
- دريچه هاي ورودي و خروجي هواي خنك كننده بايد مجهز به شبكه هاي جلوگيري كننده از دخول پرنده ها، حيوانات كوچك و آب باران به داخل اتاق باشد.
کلید و پریز (صفحه 119 تا 123)
2-1-10-13 مدارهاي تغذيه كننده چراغ ها يا نقاط روشنايي نبايد پريزهاي برق يا هرگونه وسيله يا دستگاه ديگر را تغذيه كنند.
تبصره 1: از هر مدار روشنايي مي توان يك يا دو موتور كوچك را، به شرط آنكه مجموع توان آن ها از 100 وات تجاوز نكند، تغذيه كرد.
تبصره 2: در محاسبه جريان مدارهاي تغذيه كننده مخلوطي از انواع چراغ هاي مختلف، عليرغم وجود اختلاف فاز ناشي از ضريب توان هاي متفاوت چراغ ها، جريان ها به صورت جبري جمع شوند.
3-1-10-13 در ساختمان هاي مسكوني هر مدار روشنايي حداکثر 12 چراغ يا نقطه روشنايي (غير از روشنايي ايمني) را، اگر در بيش از يك اتاق يا فضاي مشخص قرار گرفته باشند، تغذيه كند.
4-1-10-13 هر مدار پريز برق حداکثر 12 پريز مربوط به مصارف عمومي (غيرمشخص) را تغذيه كند.
6-1-10-13 ارتفاع پريزهاي برق نصب شده روي ديوار از كف تمام شده، حداکثر 30 سانتیمتر باشد.
7-1-10-13 حداقل فاصله كليدها و پريزهاي برق و جعبه فيوز در صورتي كه شير گاز طبيعي بالاتر از آنها و يا در فاصله افقي آنها نصب شده باشد، 10 سانتيمتر بوده و اگر شير گاز اجباراً زير آنها نصب شده باشد، حداقل فاصله 50 سانتيمتر خواهد بود.
8-1-10-13 حداقل فاصله كليدها و پريزهاي برق از لوله كشي گاز طبيعي برابر 5 سانتيمتر باشد.
9-1-10-13 حداقل ارتفاع نصب پريزهاي برق براي ماشين لباسشويي و ظرفشويي در منازل مسكوني، 60 سانتيمتر از كف تمام شده و حداقل فاصله آن از محل خروجي لوله آب و يا فاضلاب ماشينهاي مذكور، 30 سانتيمتر است.
10-1-10-13 ارتفاع و محل نصب پريزهاي برق وسايل و تجهيزات برقي نصب ثابت و پريزهاي برق و خروجي هاي مدار تغذيه جهت تأمين برق دستگاه ها، تجهيزات، مصارف اختصاصي و غيره بايد براساس نياز و شرايط آنها، انتخاب گردد.
11-1-10-13 در ساختمانهاي مسكوني براي جلوگيري از خطرات برقگرفتگي كودكان بايد پريزها مجهز به درپوش ايمني يا پرده محافظ باشد.
12-1-10-13 كليه پريزهاي برق بايد مجهز به هادي حفاظتي باشند.
هادي اتصال زمين (صفحه 160)
هادي اتصال زمين آن قسمت از سيستم زمين است كه الكترود زمين را به ترمينال يا شينه اصلي آن زمين وصل ميكند.
استفاده از آلومينيوم به عنوان هادي اتصال زمين مجاز نیست.
آن قسمت از هادي اتصال زمين كه در تماس با خاك و يا به صورت دفني در خاك يا بتن باشد، جزء الكترود زمين محسوب ميشود.
ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين (صفحه 161)
يك ترمينال اصلي و يا شينه اصلي اتصال زمين براي اتصال زمين حفاظتي در تأسيسات و يا اتصال زمين سيستم نيرو بايد در محل ورود برق به ساختمان در نقطه سرويس مشترك (كنتور) و يا تابلوي برق اصلي ترانسفورماتور (در صورت وجود) نصب شود تا علاوه بر هادي اتصال زمين (الكترود زمين) هادي هاي زير نيز به آن وصل شوند:
الف) هادي هاي حفاظتي يا هادي هاي مشترك حفاظتي – خنثي
ب) هادي هاي خنثي، براي حالتي كه در نقطه سرويس مشترك اتصال زمين حفاظتي نصب شده
پ) هادي هاي همبندي اصلي براي همولتاژ كردن
ت) در صورت وجود سيستم صاعقه گير در طرح، هادي هم بندي سيستم صاعقه گير از طريق ترمينال رسيدگي و آزمايش آن سيستم به ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين وصل ميشود.
ث) در صورت وجود سيستم اتصال زمين عملياتي اين سيستم نيز به ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين وصل و همبندي مي گردد.
پ 1-8-2 حداقل سطح مقطع شينه اصلي اتصال زمين با هادي مس 50 ميليمترمربع است.
صفحات مهم مبحث سیزدهم
- صفحه 59، الکترود زمین برای انشعاب برق فشار ضعیف
- صفحه 60، نیروی برق اضطراری
- صفحه 67 تا 69، روشنایی ایمنی
- صفحه 74 تا 77، محل نصب تابلوها – تجهیزات، وسایل حفاظت و کنترل
- صفحه 87 و 88، کابل و کابلکشی
- صفحه 89 تا 93، سیمکشی
- صفحه 119 تا 123، نصب کلید و پریز
- صفحه 209 تا 211، حریم شبکههای برق
جداول مهم مبحث سیزدهم
- صفحه 52، ابعاد اصلی اتاق ترانسفورماتورهای خشک و روغنی
- صفحه 68، مثالهايي از كاربرد روشنايي ايمني، نيازها و الزامات آن
- صفحه 102، حداقل سيستم هاي جريان ضعيف الزامي و اختياری
- صفحه 165، الكترودهاي زمين و حداقل اندازه آنها از نظر خوردگي، زنگزدگي و مقاومت مکانیکی
- صفحه 178 تا 188، شدت روشنايي اماكن بر حسب لوكس
بعضی از کلمات کلیدی مبحث سیزدهم که در سوالات مطرح میشوند، عبارتند از:
- اتاق ترانسفورماتور
- کابل فشار ضعیف/ متوسط
- زنگ اخبار
- فیوز و کلید خودکار
- کلید مینیاتوری
- همبندی – همولتاژ
- شدت روشنایی
- ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين
- حریم هوایی/ زمینی
- سیستم جریان ضعیف
- مدار روشنایی
- هادی حفاظتی – هادی خنثی