مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش 1392) با عنوان “آسانسورها و پلکان برقی“، پانزدهمین کتاب از مباحث 23گانه مقررات ملی است که از منابع آزمون نظام مهندسی به شمار می‌رود.
اين مبحث، حداقل ضوابط لازم براي جانمايي، طراحي، تأمين پيش‌نيازهاي نصب، بهره‌برداري ايمن و بهينه از آسانسور، پلكان برقي و پياده‌رو متحرك وضع مي‌نمايد.
طبقه‌بندي ساختمان‌ها از نظر ميزان تردد جمعيت (صفحه 7)
دسته اول: ترافيك سبك بدون داشتن زمان اوج ترافيك شامل كاربري هاي صنعتي، انبار و مخاطره آميز.
دسته دوم: ترافيك متوسط بدون داشتن زمان اوج ترافيك شامل كاربري‌هاي مسكوني، هتل، خوابگاه و اداري كه داراي واحدهاي جدا از هم هستند.
دسته سوم: ترافيك سنگين داراي زمان اوج ترافيك شامل كاربري‌هاي آموزشي – تربيتي، اداري – حرفه‌اي، كسبي – تجاري، تجمعي (سالن اجتماعات، سينما، تئاتر و…) و آن دسته از كاربري‌هاي درماني-مراقبتي كه داراي ترددهاي زياد هستند (مانند بيمارستان‌ها).
دسته چهارم: ترافيك خاص شامل كاربري درماني- مراقبتي (مانند درمانگاه‌ها، كلينيك‌ها، بازداشتگاه‌ها و…).
تعاریف
تراز طبقه شدن: هم‌تراز شدن كف كابين با كف تمام شده طبقه در محل ورودي به آسانسور
چاه: فضايي كه ريل‌ها و برخي تجهيزات ديگر آسانسور در آن نصب مي‌شوند و كابين و وزنه تعادل در آن حركت مي‌نمايند.
چاهك: فاصله قائم بين كف پايين‌ترين محل توقف تا كف چاه آسانسور (به ابعاد چاه آسانسور)
سيستم ترمز ايمني (سيستم پاراشوت): سيستم مكانيكي كه ترجيحاً در قسمت زيرين يا بالاي چهارچوب (يوك) كابين و وزنه تعادل (در صورت لزوم) قرار مي‌گيرد و در مواقع اضطراري با افزايش غيرعادي سرعت، فعال شده و سبب توقف كابين يا وزنه تعادل (به وسيله قفل شدن كابين يا وزنه تعادل به ريل‌ها) مي‌شود.
سرعت اسمي آسانسور: حداكثر سرعت كابين هنگام حركت عادي
سطح مفيد كابين: سطحي كه براي ايستادن مسافر و يا گذاشتن بار به كار گرفته مي‌شود و مقدار آن متناسب با ظرفيت بار يا مسافر محاسبه مي‌شود.
ضربه‌گير (بافر): وسيله‌اي ارتجاعي براي جلوگيري از برخورد كنترل نشده كابين و يا وزنه تعادل به كف چاهك. اين وسيله باید طوري طراحي و انتخاب گردد كه قسمتي از انرژي جنبشي كابين را مستهلك كند. بايد توجه داشت كه ضربه‌گير براي متوقف كردن كابين به هنگام سقوط آزاد آن، طراحي نشده است.
طبقه اصلي ورودي: طبقه‌اي است كه ورود افراد پياده به ساختمان از آن طريق انجام مي‌شود و معمولاً هم‌تراز سطح خيابان است. چنانچه در ساختماني دسترسي‌هاي اصلي مختلفي به يك آسانسور وجود داشته باشد پايين‌ترين آنها، طبقه اصلي محسوب مي‌شود.
طول مسير حركت: ارتفاع بين كف پايين‌ترين طبقه توقف آسانسور تا كف بالاترين طبقه توقف آسانسور.
كنترل كننده مكانيكي سرعت (گاورنر): وسيله‌اي مكانيكي كه از طريق سيم بكسل يا زنجير به سيستم ترمز ايمني (پاراشوت) كابين يا وزنه تعادل (در صورت وجود) متصل بوده تا در موقع افزايش سرعت بيش از حد كابين قفل شده و ضمن فرمان قطع برق موتور آسانسور، سيستم ترمز ايمني را فعال نمايد.
موتورخانه: فضايي كه موتور گيربكس يا سيستم محركه آسانسور، تابلو كنترل و غيره را در خود جاي مي‌دهد.
وزنه تعادل: وزنه يا تركيبي از وزنه‌ها كه براي متعادل كردن وزن كابين و بخشي از ظرفيت آسانسور به كار مي‌رود.
يوك كابين: قاب نگهدارنده‌اي است كه كف كابين، ترمزهاي ايمني، كفشك‌ها و سيم بكسل‌ها به آن متصل مي‌شوند.
الزامات اوليه انتخاب آسانسور (صفحه 9)
2-1-2-15 در ساختمان‌هاي با طول مسير قائم حركت بيش از 7 متر از كف ورودي اصلي (معمولا بيش از سه طبقه)، تعبيه آسانسور الزامي است. (شکل 1)
تبصره: در ساختمان‌هاي غيرمسكوني، طول مسير قائم حركت از كف پايين‌ترين طبقه تا كف بالاترين طبقه محاسبه مي‌شود. (شکل 2)
3-1-2-15 در ساختمان‌هاي 8 طبقه يا ساختمان‌هاي با طول مسير حركت 28 متر و بيشتر از كف ورودي اصلي، بايد حداقل دو دستگاه آسانسور پيش‌بيني گردد، حتي اگر از نظر محاسبات تعداد و ظرفيت، يك دستگاه آسانسور كفايت نمايد.
4-1-2-15 در كليه ساختمان‌هاي با طول مسير حركت بيش از 21 متر از كف ورودي اصلي، لازم است حداقل يك دستگاه آسانسور مناسب حمل بيمار (برانكارد بر) تعبيه شود. اين آسانسور بايد با يك علامت مخصوص قابل رؤيت مشخص شده و به كليه طبقات سرويس دهد.
5-1-2-15 در ساختمان‌هايي كه وجود آسانسور الزامي است، بايد حداقل يكي از آسانسورها قابليت حمل صندلي چرخدار را دارا باشد.
6-1-2-15 در ساختمان بيمارستان‌هاي بيش از يك طبقه، وجود حداقل يك دستگاه آسانسور تخت‌بر اجباري است. در صورتي كه سطح شيبدار مناسب وجود داشته باشد، اين الزام وجود ندارد.
7-1-2-15 در ساختمان‌هاي دسته چهارم (صفحه 7) و مكان‌هاي نگهداري سالمندان و معلولان بيش از يك طبقه، تعبيه حداقل يك دستگاه آسانسور برانكارد بر الزامي است، مگر اينكه سطح شيبدار مناسبي وجود داشته باشد.
8-1-2-15 در ساختمان هاي دسته سوم (صفحه 7) كه مشمول مقررات بند 15-2-1-2 نیستند، وجود حداقل يك دستگاه آسانسور با قابليت حمل صندلي چرخدار الزامي است. در صورتي كه سطح شيبدار مناسب براي تردد صندلي چرخدار در كليه طبقات وجود داشته باشد، اين الزام وجود ندارد.
9-1-2-15 آسانسورهايي كه قابليت حمل صندلي چرخدار را دارند بايد داراي الزامات زير باشند:
1) حداقل ابعاد كابين: 1/4 × 1/1 متر
2) حداقل عرض بازشو درِ كابين: 0/8 متر
3) مجهز به سيستم تراز طبقه مجدد باشد.
4) مجهز به دكمه باز ماندن درِ كابين براي مدت طولاني‌تر از زمان عادي بسته شدن در باشد.
10-1-2-15 آسانسورهايي كه قابليت حمل بيمار (برانكارد بر) را دارند بايد داراي الزامات زير باشند:
1) حداقل ابعاد كابين: 2/1 × 1/1 متر
2) حداقل عرض بازشو درِ كابين: 0/9 متر
3) مجهز به سيستم تراز طبقه مجدد باشد.
4) مجهز به دكمه باز ماندن درِ كابين براي مدت طولاني‌تر از زمان عادي بسته شدن در باشد.
11-1-2-15 آسانسورهايي كه قابليت حمل تخت بيمار (تخت بر) را دارند بايد داراي الزامات زير باشند:
1) حداقل ابعاد كابين: 2/4 × 1/4 متر
2) حداقل عرض و حداقل ارتفاع بازشو درِ كابين به ترتيب 1/3 و 2/1 متر
3) مجهز به سيستم كنترل سرعت ولتاژ و فركانس متغير باشد؛
4) مجهز به سيستم تراز طبقه مجدد باشد.
5) مجهز به دكمه باز ماندن درِ كابين براي مدت طولاني‌تر از زمان عادي بسته شدن در باشد.
6) مجهز به كليد مخصوصي باشد كه آسانسور را در اختيار كاربران آموزش‌ديده قرار دهد.
7) مجهز به سيستم برق اضطراري باشد به گونها‌‌ي كه هنگام قطع برق، آسانسور را به نزديكترين طبقه هدايت نمايد.
12-1-2-15 در محاسبات ترافيك، علاوه بر كميت، كيفيت سرويس نيز بايد مدنظر قرار گيرد، به نحوي كه حركت آسانسور از طبقه ورودي اصلي به طور متوسط در هر 100 ثانيه، يك بار صورت گيرد.
پیوست 2 (صفحه 57)
آسانسورهاي 375، 300 و 450 کیلوگرم: فقط براي انتقال عادي مسافرين
آسانسورهاي 600 كيلوگرم: براي جابه‌جايي افراد با صندلي چرخدار
آسانسورهاي 1000 كيلوگرم: در ساختمان‌هاي مسكوني و بيمارستان‌ها براي حمل برانكارد با دسته‌هاي قابل جدا شدن
آسانسورهاي 1600 و 2000 كيلوگرم: براي حمل تخت‌هاي بيمارستاني در مراكز بيمارستاني و درماني
آسانسورهاي 2500 كيلوگرم: براي حمل تخت بيمارستاني به همراه مسافرين و وسايل پزشكي
صفحات مهم مبحث پانزدهم
- صفحه 9 تا 11، الزامات اوليه انتخاب آسانسور
- صفحه 11 تا 14، طراحي و آماده‌سازي محل آسانسور و اجزاء آن – جانمایی آسانسور
- صفحه 18، ديواره‌ها و سقف چاه آسانسور
- صفحه 21 تا 24، موتورخانه
- صفحه 25 تا 29، چاهک – درهاي طبقات، درها و دريچه‌هاي اضطراري و بازديد – تخليه هواي چاه و موتورخانه
- صفحه 30 و 31، ويژگي آسانسورهاي مورد استفاده افراد ناتوان جسمي
- صفحه 37 و 38، حفاظت در مقابل آتش
- صفحه 39 تا 43، پلكان‌برقي و پياده‌رو متحرك
جداول مهم مبحث پانزدهم
- صفحه 12، عمق (عرض يا طول هم‌راستاي عمق كابين) راهرو مقابل ورود‌ي‌هاي آسانسور
- صفحه 16، حداكثر مساحت كابين متناسب با ظرفيت
- صفحه 17، حداكثر مساحت كابين متناسب با تعداد نفرات
- صفحه 27، حداقل فاصله كف به كف طبقات
- صفحه 29، حداكثر ناشاقولي مجاز ابعاد چاه آسانسور
- صفحه 59 و 60، اندازه‌هاي ارتفاع بالاسري، ارتفاع چاهك، ارتفاع كابين و درب
- صفحه 61، اندازه موتورخانه
بعضی از کلمات کلیدی مبحث پانزدهم که در سوالات مطرح می‌شوند، عبارتند از:
- حداقل ابعاد کابین
- وزنه تعادل
- گاورنر
- رواداری توقف در تراز طبقه
- زاویه شیب پلکان برقی
- موتورخانه آسانسور
- چاهک
- سطح تخلیه هوا
- سیستم ترمز ایمنی
- تراز طبقه
- پیاده‌رو متحرک
- بافر (ضربه‌گیر)
- یوک کابین
- عمق راهرو مقابل ورودی آسانسور
- درِ بازرسی – در اضطراری – دریچه بازدید – دریچه اضطراری
- حداقل ارتفاع مفید ورودی کابین در طبقات
- تخلیه هوای چاه و موتورخانه
- دکمه زنگ اخبار و توقف اضطراری
