مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش 1396) با عنوان “تأسیسات بهداشتی“، شانزدهمین کتاب از مباحث 23گانه مقررات ملی است که از منابع آزمون نظام مهندسی به شمار میرود.
این مبحث، الزامات حداقل در تأسيسات زیر که در داخل ساختمان نصب میشود را مقرر ميدارد:
الف) لوازم بهداشتي
ب) لوله كشي و ذخيره سازي آب مصرفي
پ) لوله كشي فاضلاب بهداشتي
ت) لوله كشي هواكش فاضلاب
ث) لوله كشي آب باران
7-9-1-16 شبكههايي كه روي دهانههاي خروج و تخلية آب، فاضلاب و آب باران، در داخل يا خارج ساختمان، روي كف نصب ميشوند (از جمله شبكه روي كفشوهاي آب باران سطح بام يا محوطه)، نبايد سوراخهايي با قطر يا پهناي بزرگتر از 12 ميليمتر داشته باشند.
تعاریف
آب سرد مصرفي: در اين كتاب هر جا عبارت “آب سرد مصرفي” ذكر شده، منظور آب آشاميدني است.
آب گرم مصرفي: آبي كه از نظر بهداشتي معادل آب آشاميدني باشد ولي دماي آن بيش از 43 درجة سلسيوس باشد.
گروه بهداشتي: سرويس بهداشتي كه در آن دست كم يك دستشويي، يك توالت و يك دوش نصب شده باشد. گروه بهداشتي ممكن است تعداد بيشتري از لوازم بهداشتي را شامل شود.
لولة افقي: هر لوله يا فيتينگ كه نسبت به تراز افق زاويهاي كمتر از 45 درجه داشته باشد.
لولة قائم: هر لوله يا فيتينگ كه نسبت به تراز افق زاويه 45 درجه يا بيشتر داشته باشد.
هوابند سيفون: فاصلة قائم بين كف نقطه ريزش آب از سيفون به داخل شاخة افقي لولة فاضلاب و سقف لوله سيفون در پايينترين قسمت آن، طبق شكل زير:
تعداد لوازم بهداشتي (صفحه 27)
ب) براي هر جنس (مرد يا زن) بايد لوازم بهداشتي، به تعداد لازم و به طور جداگانه پيشبيني شود، جز موارد زير:
1) لوازم بهداشتي خانگي
2) ساختمانهايي كه تعداد كل جمعيت آن 10 نفر يا كمتر باشد.
3) فروشگاههايي كه مواد خوراكي يا آشاميدني را براي مصرف در همان محل ميفروشند و تعداد كل مشتريان همزمان آنها كمتر از 10 نفر باشد.
ت) در محلهاي كار، گروههاي بهداشتي (توالت، دستشويي، غيره) بايد به فضاي كار نزديك باشد:
1) فاصلة افقي بين محل كار تا لوازم بهداشتي حداکثر 150 متر باشد. فاصلهاي كه در ارتفاع، براي دسترسي به گروه بهداشتي بايد طي شود حداکثر يك طبقه (بالا يا پايين) باشد.
2) در فروشگاههاي بزرگ، فاصلة افقي تا لوازم بهداشتي حداکثر 90 متر باشد.
در محلهاي كار بايد براي مراجعان و كاركنان، لوازم بهداشتي جداگانه پيشبيني شود، مگر آنكه تعداد مراجعان كمتر از 150 نفر در روز باشد.
ث) در فضاهاي عمومي مانند رستوران، باشگاه، مراكز عمومي و تجاري، بايد براي مراجعان و كاركنان، لوازم بهداشتي جداگانه پيشبيني شود.
1) در فروشگاهها و مراكز عمومي كه در آنها مواد خوراكي و آشاميدني براي مصرف در همان محل فروخته نميشود، اگر تعداد مراجعان در روز كمتر از 150 نفر باشد، لازم نيست براي آنها لوازم بهداشتي جداگانه پيشبيني شود.
2) در ساختمانهاي عمومي مسير دسترسي به سرويسهاي بهداشتي نبايد از فضاهاي آمادهسازي مواد غذايي و آشپزخانه عبور كند.
الزامات انتخاب و نصب لوازم بهداشتي (صفحه 30)
1- دستشویی
ت) اگر دستشويي به صورت لگنهاي سرتاسري باشد، هر 50 سانتیمتر طول آن بايد به عنوان يك دستشويي تلقي شود.
ث) فاصله محور دستشويي از سطح ديوار مجاور يا هر مانع ديگر، حداقل 45 سانتیمتر باشد.
ج) در اماكن عمومي چنانچه در محلي چند دستشويي پيشبيني شده باشد، حداقل يكي از آنها بايد براي استفاده افراد معلول اختصاص داده شود.
1) دستشوييهاي با لبه گرد يا پيشخوان مخصوص استفادة افراد معلول در ارتفاع حداکثر 86/5 سانتیمتر از كف تمام شده نصب شوند. ارتفاع خالص لازم از زير لبه پاييني دستشويي تا كف تمام شده بايستي حداقل 73/5 سانتیمتر باشد به طوري كه آزادي زانو و پنجه را فراهم آورد.
2) فضاي آزاد به عرض حداقل 76 سانتیمتر و عمق 122 سانتیمتر بايد در جلو دستشويي معلول پيشبيني شود.
3) شيرهاي آب دستشويي ويژه استفادة افراد معلول بايد يكي از انواع دسته اهرمي، فشاري و چشمي الكترونيكي باشد. شيرهاي خودكار دستشويي بايد طوري تنظيم شده باشند كه حداقل براي زمان 10 ثانيه باز بمانند.
2- توالت غربی
الف) توالت غربي بايد طوري نصب شود كه فاصلة محور آن از سطح ديوار مجاور يا هر مانع ديگر، حداقل 45 سانتیمتر و از محور لوازم بهداشتي ديگر 76 سانتیمتر باشد. جلو توالت غربي بايد حداقل 50 سانتیمتر تا ديوار يا درِ مقابل آن، جاي خالي پيشبيني شود.
اتاقك توالت غربي حداقل 90 سانتیمتر پهنا و 150 سانتیمتر درازا داشته باشد.
ث) در هر گروه بهداشتي در اماكن عمومي در مقابل هر 6 توالت بايد يك توالت براي استفادة افراد معلول اختصاص داده شود.
ج) اتاقك توالت براي استفادة افراد معلول بايد داراي ويژگي هاي زير باشد:
1) فضاي آزاد كف به صورت دايرهاي به قطر حداقل 152/5 سانتیمتر براي گردش صندلي چرخدار فراهم باشد.
2) عرض بازشوِ در بايد حداقل 81/5 سانتیمتر باشد.
3) جلو كاسه توالت بايد حداقل 122 سانتیمتر تا ديوار يا درِ مقابل آن، جاي خالي پيشبيني شود.
4) ارتفاع كاسه توالت از كف تمام شده تا قسمت بالاي نشيمن توالت بايد بين 43 تا 48/5 سانتیمتر باشد.
5) ارتفاع نصب دستگيرههاي كمكي بين 84 تا 91/5 سانتیمتر از كف باشد.
6) اهرم سيستم شستشوي داخل توالت به صورت خودكار يا دكمه فشاري بوده و در ارتفاع 112 سانتیمتر از كف نصب شود.
3- توالت شرقي
الف) توالت شرقي بايد طوري نصب شود كه فاصله محور طولي آن از سطح ديوار مجاور يا هر مانع ديگر، حداقل 45 سانتیمتر و از محور طولي لوازم بهداشتي ديگر 76 سانتیمتر باشد. جلو توالت شرقي بايد حداقل 50 سانتیمتر تا ديوار يا درِ مقابل آن، جاي خالي پيشبيني شود.
اتاقك توالت شرقي حداقل 90 سانتیمتر پهنا و 150 سانتیمتر درازا داشته باشد.
4- دوش
ب) کابین دوش
1) سطح كابين دوش بايد دست كم 0/6 مترمربع باشد.
2) كابين دوش ممكن است اشكال مختلف داشته باشد. در حالت مربع هر ضلع، در حالت مثلث ارتفاع وتر، و در حالت دايره يا بيضي، قطر آن حداقل 75 سانتیمتر باشد. فضايي كه براي شير، جاصابوني، دستگيره و ديگر متعلقات لازم است بايد خارج از اندازههاي داده شده براي كابين دوش باشد.
پ) ديوارهاي اطراف اتاقك دوش بايد دست كم تا ارتفاع 180 سانتیمتر با مواد آببند و مقاوم در برابر نفوذ رطوبت ساخته شود و سطوح آن كاملاً صاف و صيقلي و قابل شستشو باشد.
ث) در صورت پيشبيني تعدادي دوش در يك گروه بهداشتي، بايد حداقل يكي از آنها براي استفادة افراد معلول مناسب باشد.
1) اتاقك دوش ويژة استفادة افراد معلول بايد دستكم به طول 152/5 و پهناي 107 سانتیمتر باشد.
2) شيرهاي آب دوش معلول بايد از نوع اهرمي باشد.
3) ميلههاي دستگيره بايد با استحكام كافي بوده و در ارتفاع 84 تا 91/5 سانتیمتری كف دوش نصب شوند.
صفحات مهم مبحث شانزدهم
- صفحه 5 و 6، حفاظت لولهکشی
- صفحه 30 تا 38، الزامات انتخاب و نصب لوازم بهداشتی
- صفحه 41 تا 46، طراحی لولهکشی توزیع آب مصرفی
- صفحه 59 و 60، اجرای لولهکشی
- صفحه 73 و 74، لولهکشی توزیع آب گرم مصرفی
- صفحه 84 تا 86، سیفون
- صفحه 90، دریچه بازدید
- صفحه 100، لولهگذاری در ترنچ
- صفحه 109، انتهای لوله هواکش
جداول مهم مبحث شانزدهم
- صفحه 29، حداقل تعداد لوازم بهداشتي بر حسب تعداد استفادهكنندگان
- صفحه 43، حداقل قطر نامي لولههاي آبرساني به لوازم بهداشتي مختلف
- صفحه 45، حداقل مقدار فشار جريان آب در پشت شيرهاي لوازم بهداشتي
- صفحه 46، حداكثر فشار و مقدار مصرف آب در لوازم بهداشتي
- صفحه 142، حداكثر فاصلة دو بست مجاور در انواع لولهكشي
بعضی از کلمات کلیدی مبحث شانزدهم که در سوالات مطرح میشوند، عبارتند از:
- کفشوی آب باران
- لوله هواکش خشک
- هوابند سیفون
- ترنچ (کانال)
- لوله قائم
- فاصله دو تکیهگاه لوله
- بست لوله
- فشار کار طراحی
- لولهگذاری
- قطر نامی – قطر اسمی
- شیب لوله
- اتصال دندهای
- ضربه قوچ
- غلاف فلزی
- تغییر امتداد لوله