مبحث بیست و سوم مقررات ملی ساختمان با عنوان “الزامات ترافیکی ساختمان”، آخرین کتاب از مباحث 23گانه مقررات ملی است که از منابع آزمون نظام مهندسی به شمار میرود.
این مبحث در آزمون آبان 1403 جزو منابع آزمون رشته معماری است.
در این مبحث، ضوابط مرتبط با دسترسی وسایل نقلیه و عابران پیاده به ساختمان و مسیر حرکتی آنها در داخل ساختمان، مدیریت ترافیکی شبکه معابر بلافصل کارگاه و اصول اثرسنجی ارائه شده است. این ضوابط در همه مراحل اعم از طراحی، اجرا و نظارت بر ساختمان باید مد نظر قرار بگیرند.
فصل اول: تعاریف
پارکینگ حاشیهای: سطحی از فضای کنار خیابان است که به توقف وسایل نقلیه موتوری اختصاص مییابد.
پارکینگ غیرحاشیهای: فضایی خارج از سطح سوارهرو که به منظور توقف وسایل نقلیه استفاده میشود.
پارکینگهای غیرحاشیهای به سه دسته تقسیم میشوند:
1- محوطهای (همسطح) ← فضاهای پارک آن در سطح زمین قرار دارند.
2- طبقاتی ← پارکینگی عمومی واقع در خارج از سطح معابر که فضاهای پارک آن در بیش از یک سطح قرار داشته باشند.
3- مکانیزه ← پارکینگی طبقاتی که جابجایی خودروها به طبقات مختلف توسط تجهیزات بالابرنده صورت میگیرد.
سطح خدمت: معیاری برای تحلیل عملکرد معابر شهری، نشان دهنده نسبت تقاضا به ظرفیت بوده و دارای شش سطح A (به عنوان بهترین) تا F (بدترین وضعیت عملکردی) است.
شبکه معابر بلافصل اطراف ساختمان: محدودهای از محوطه پیرامونی یک سایت توسعه کاربری که ترافیک آن محدوده توسط بهره برداری و عملکرد آن کاربری دچار تغییرات محسوس میشود. این محدوده بنا بر نوع و ابعاد کاربری و ویژگیهای شبکه معابر پیرامونی میتواند از یک تقاطع و معبر تا قسمتی از شبکه معابر و تقاطعهای شهری باشد.
سرعت طرح: حداکثر سرعت ایمن وسایل نقلیه در بهترین شرایط جوی و ترافیکی به عنوان مبنای طرح هندسی.
سرعت عملکردی: سرعتی که 85 درصد وسایل نقلیه با سرعتی برابر یا کمتر از آن حرکت میکنند.
طرح هندسی: طرح بخش های قابل رؤیت مانند مسیر افقی، نیمرخ طولی، فاصلههای دید، شیبها و نیمرخ عرضی است.
ظرفیت: حداکثر تعداد وسایل نقلیه و یا عابر پیاده که در واحد زمان (ساعت) از یک مقطع معبر عبور میکنند.
طول صف: طول یا محدوده خارج از خیابان اصلی و در داخل پلاک که تأمین کننده صف ورود به و خروج از پارکینگ پلاک بوده و در محل دسترسی به منظور جلوگیری از تداخل با و تأخیر در جریان ترافیک عبوری طبق ضوابط پیشبینی میشود.
- پارکینگ مانور کم: پارکینگ بلندمدت، در تمام روز و پارکینگ مخصوص کاربران روزانه و دائمی را شامل میشود.
- پارکینگ مانور متوسط: پارکینگ میانمدت، مدت توقف بین دو ساعت تا تمام روز را شامل میشود.
- پارکینگ مانور زیاد: شامل پارکینگهای کوتاهمدت، پارکینگ مخصوص توریستها، پارکینگ مراکز خرید به مدت کمتر از 2 ساعت.
فصل دوم: اصول اثرسنجی ترافیکی ساختمانها
سطح خدمات اثرسنجی برای یک توسعه خاص باید با توجه به میزان سفرسازی کاربری تعیین شود.
سطح خدمات اثرسنجی:
- توسعه های بسیار کوچک: توسعهای که تعداد سفر تولید شده کمتر از 100 سفر در ساعت اوج باشد.
- توسعه های کوچک مقیاس: توسعهای که حداقل 100 و حداکثر 500 سفر در ساعت اوج معابر اطراف یا ساعت اوج خود کاربری ایجاد کند.
- توسعه متوسط مقیاس: توسعهای که بیش از 500 و کمتر از 1000 سفر در ساعت اوج معبر ایجاد نماید.
- توسعه بزرگ مقیاس: هر توسعهای که انتظار میرود 1000 یا بیش از 1000 سفر در ساعت اوج معابر اطراف یا ساعت اوج خود کاربری تولید کند.
فصل سوم: ضوابط ایمنی ترافیکی ساختمانها
مفاد این بخش مربوط به ایمنسازی شبکه معابر بلافصل محدوده کارگاههای ساختمانی است.
مهندسین ترافیک ذیصلاح باید نسبت به شناسایی مشکلات ترافیکی و مخاطرات ایمنی که در حین دوره ساخت ساختمان برای شبکه معابر بلافصل و در ورودی و خروجی ساختمان به وجود میآید، اقدام نمایند و بررسی و طراحی تسهیلات مناسب را در جهت ساماندهی ترافیکی و ایمن سازی محدوده کارگاه بعمل آورند.
مجری موظف است پیش از انجام هرگونه عملیات عمرانی در داخل کارگاه، نسبت به ایمنسازی محدوده بلافصل کارگاه ساختمانی براساس طرحهای ارائه شده از سوی مهندسین ترافیک ذیصلاح و پس از تأیید مراجع ذیصلاح شهری اقدام نماید.
فصل چهارم: ضوابط ترافیکی داخل ساختمانها
این بخش شامل موضوعات زیر است:
1- گردش سواره در ساختمان شامل دسترسی بلافصل، راهروها، رمپها، ابعاد و مشخصات پارکینگ
2- گردش پیاده در ساختمان: باید بگونهای باشد که مسیر پیاده از سواره کاملاً مجزا گردد و هیچگونه تداخلی بین حرکتها نباشد.
3- تجهیزات هدایت ترافیکی و ایمنی مسیر داخل ساختمانها و محوطه ها
شیب رمپ و شعاع گردش پارکینگ
حداکثر شیب رمپ دسترسی برای پارکینگ باید 15 درصد باشد. حداکثر این شیب در محل قوسهای 90 درجه، 12 درصد و در محل قوسهای 180 درجه، 10 درصد است.
تعداد پارکینگ موردنیاز
جدول 23-4-9 نسبت تقاضای پارکینگ در کاربریهای مختلف برای ساکنین و مراجعین
ردیف | نوع کاربری | معیار | فضاهای پارکینگ به واحد | نسبت فضاهای پارکینگ (%) | میزان توقف مراجعین | ||
ساکنین | مراجعین | (ساعت) | |||||
1 | مسکونی | مساحت واحد کمتر از 150 مترمربع | به ازای هر واحد مسکونی | 1 | 100 | – | – |
مساحت واحد 150 تا 200 مترمربع |
به ازای هر واحد مسکونی |
2 | 50 | 50 | |||
مساحت واحد بیش از 200 مترمربع | به ازای هر واحد مسکونی |
3 | 33 | 67 | |||
2 | تجاری | هر 100 مترمربع سطح زیربنای طبقات | 8 | 33 | 67 | بیشتر از 2 | |
3 | اداری | هر 100 مترمربع سطح زیربنای طبقات | 4 | 75 | 25 | کمتر از 1 | |
4 | آموزشی | کودکستان | هر 3 کلاس | 1 | سرانه پارکینگ به تفکیک شاغلین (ساکنین) و دانش آموزان (مراجعین) |
کمتر از 1 | |
هر 20 دانش آموز | 1 | ||||||
هر 4 نفر شاغل | 1 | ||||||
دبستان | هر 2 کلاس | 1 | |||||
هر 20 دانش آموز | 1 | ||||||
هر 4 نفر شاغل | 1 | ||||||
مدرسه راهنمایی | هر 2 کلاس | 1 | |||||
هر 25 دانش آموز | 1 | ||||||
هر 2 نفر شاغل | 1 | ||||||
مدارس عالی و دبیرستان | هر 1 کلاس | 1 | |||||
هر 25 دانش آموز | 1 | ||||||
هر 2 نفر شاغل | 1 | ||||||
دانشگاه | هر استاد | 1 | سرانه پارکینگ به تفکیک شاغلین (ساکنین) و دانشجویان (مراجعین) |
بیشتر از 2 | |||
هر 15 دانشجو | 1 | ||||||
هر 200 مترمربع سطح زمین کاربری | 1 | ||||||
خوابگاههای دانشجویی و پانسیونها | هر 10 اتاق خواب | 1 | 1 | 1 | بیشتر از 2 | ||
5 | کارخانجات صنعتی و انبارها و کارگاهها | کارخانه | هر 100 مترمربع از سطح دفتر | 2 | 80 | 20 | کمتر از 1 |
هر 200 مترمربع از سطح کارخانه |
1 | ||||||
کارگاه | هر 100 مترمربع زیربنا | 2 | 67 | 33 | کمتر از 1 | ||
6 | فرهنگی و مذهبی | سینما و تئاتر | هر 10 صندلی | 1 | 10 | 90 | 1 تا 2 |
مسجد | هر 100 مترمربع زیربنا | 1 | 10 | 90 | کمتر از 1 | ||
کتابخانه | هر 100 مترمربع زیربنا | 2 | 12/5 | 87/5 | بیشتر از 2 | ||
7 | بهداشتی و درمانی |
بیمارستان | هر 2 تختخواب | 1 | 25 | 75 | 1 تا 2 |
درمانگاه | هر 100 مترمربع سطح زیربنا طبقات | 3 | 33 | 66 | 1 تا 2 | ||
مطب پزشک | هر 100 مترمربع سطح زیربنا | 2 | 25 | 75 | کمتر از 1 | ||
8 | ورزشی و تأسیسات تفریحی |
استادیوم ورزشی |
هر 200 مترمربع مساحت زمین |
1 | 1 | 99 | بیشتر از 2 |
هر 15 نفر تماشاچی | 1 | ||||||
باشگاه های ورزشی | هر 80 مترمربع زیربنا یک واحد | 1 | 10 | 90 | 1 تا 2 | ||
هر 10 نفر تماشاچی | 1 | ||||||
9 | تفریحی و گردشگری |
هتل | هر 5 اتاق | 1 | 1 | 99 | بیشتر از 2 |
هر 4 تخت | 1 | ||||||
هتل آپارتمان | هر آپارتمان با مساحت خالص 100 مترمربع و بیشتر | 1 | 10 | 90 | 1 تا 2 | ||
پارکهای شهری | هر 500 مترمربع مساحت زمین 1 واحد |
2 | 25 | 75 | بیشتر از 2 | ||
هر 50 مترمربع زیربنا | 1 | ||||||
10 | رستورانها و تالارها | برای هر 100 مترمربع سطح کاربری |
5 | 12/5 | 87/5 | کمتر از 1 | |
هر 5 صندلی | 1 | ||||||
11 | حمل و نقل (پایانه مسافربری) | هر 150 مترمربع مساحت زمین |
1 | 15 | 85 | کمتر از 1 | |
هر 4 نفر شاغل | 1 | ||||||
12 | خدمات شهری و عمومی | شعبه بانک | برای 100 مترمربع سطح کاربری | 4 | 25 | 75 | کمتر از 1 |
دفتر پست | هر 100 مترمربع زیربنا |
3 | 25 | 75 | کمتر از 1 | ||
13 | مختلط | * | |||||
14 | سایر | ** | |||||
* این جدول براساس استانداردهای متداول توصیه میگردد و در صورت وجود طرح تفصیلی مصوب، ضوابط مندرج در طرح مذکور در خصوص پارکینگ ملاک عمل است. | |||||||
** تقاضای پارکینگ در کاربریهای مختلط براساس مجموع تقاضای پارکینگ هر یک از کاربریها تعیین میگردد. | |||||||
*** تقاضای پارکینگ در سایر کاربریها براساس ضوابط مربوط به این دسته از کاربریها در هر شهر بصورت جداگانه تعیین میگردد. | |||||||
علاوه بر رعایت موارد جدول بالا، کلیه ادارات، ارگانها، سازمانها، نهادها، مؤسسات و شرکتهای دولتی، عمومی و خصوصی و بیمارستانها، در زمان احداث و یا تجدید بنا، ملزم به تأمین 30 درصد پارکینگ مازاد بر پارکینگ موردنیاز، برای مراجعین طبق ضوابط مربوطه، در همان ساختمان و یا در پارکینگهای عمومی اطراف تا شعاع 250 متر هستند.
طرز قرارگیری محلهای پارك
الف- در پارکینگهای جمعی، نباید از پارکینگ موازی استفاده شود. همچنین زاویه پارکینگ مایل نباید از 55 درجه کمتر باشد.
ب- جریان ترافیک در راهرو فضای پاركهای مایل باید یک طرفه باشد. جریان ترافیک در راهرو فضای پاركهای عمود میتواند یک طرفه یا دوطرفه باشد.
پ- توصیه میشود در راهروهای یک طرفه جهت گردش داخلی در خلاف جهت حرکت عقربههای ساعت باشد تا رانندگان وسایلنقلیه دید بهتری داشته باشند.
ت- به منظور استفاده بیشتر از زمین، توصیه میشود که راهروهای اصلی را در امتداد طول پارکینگ قرار دهند. همچنین اگر ابعاد زمین یا ساختمان اجازه میدهد، توصیه میشود یک ردیف فضای پارك در امتداد محیط پارکینگ قرار گیرد.
ث- در پارکینگهای بزرگ باید سعی کرد که نقاط تقاطع راهروها با یکدیگر حداقل باشد.
ت- در راهروهای طولانی توصیه میشود برای پایین نگه داشتن سرعت، قرارگیری را به نحوی انجام دهند که طول امتدادهای مستقیم کمتر از 100 متر باشد، در غیر این صورت باید با استفاده از سرعتکاه سرعت را کاهش دهند. توصیه میشود فاصله سرعتکاه ها از هم کمتر از 30 متر باشد.
چند بخش مهم از مبحث بیست و سوم
- صفحه 57، بند 23-4-1-4 راه ورودی و رمپ پارکینگ
- صفحه 65، بند 23-4-1-12 پارکینگ معلولین
- صفحه 72، بند 23-4-2-5 راههای فرار و خروجیهای اضطراری
- صفحه 81، بند 23-4-3-24 روشنایی در پارکینگ
جداول مهم مبحث بیست و سوم
- صفحه 11، جدول 23-1-1 ضوابط دسترسی و جابجایی رده های عملکردی پیشنهادی معابر درون شهری
- صفحه 12، جدول 23-1-2 طبقهبندی ساختمانها براساس طرحهای جامع و تفصیلی
- صفحه 17، جدول 23-2-2 نمونه ای از محدوده بلافصل پیشنهادی ساختمان برای خدمات اثرسنجی ترافیکی
- صفحه 60 تا 63، جدول 23-4-9 نسبت تقاضای پارکینگ در کاربری های مختلف برای ساکنین و مراجعین
بعضی از کلمات کلیدی مبحث بیست و سوم که در سوالات مطرح میشوند، عبارتند از:
- معابر بلافصل ساختمان
- سفرسازی بنا
- سطح خدمت
- تولید و جذب سفر
- طول صف پارکینگ
- تقاضای پارکینگ
- رده عملکردی معابر
- جمعکننده – پخشکننده